We zijn gevoeliger voor slecht nieuws
Moet kunst een boodschap hebben? Ja, zegt regisseur Adam McKay ( The big short ), en die boodschap kan niet meer subtiel zijn: de mensheid gaat ten onder zonder zich te verzetten en, is de impliciete suggestie, misschien is dat maar beter ook. Don’t Look Up , die met Kerst binnenkwam als derde meest populaire film op Netflix, met tal van beroemde acteurs, symboliseert het „angstaanjagende negeren van het grootste probleem” van de mensheid. Daarmee wordt het klimaat bedoeld, al gaat de film over een komeet die met grote snelheid direct op de aarde afkomt. We hebben nog maar zes maanden, zeggen twee astronomen, een PhD-studente en een professor.
Don’t Look Up is een bij vlagen vette en amusante satire, te beginnen bij de titel. Iedereen staart naar schermen terwijl het einde razendsnel nadert. In een sleutelscène stapt professor Mindy (Leonardo DiCaprio) uit zijn auto in de file en wijst de toeterende chauffeurs naar de nachtelijke hemel waar de komeet voor het eerst met het blote oog te zien is. De meest bijtende scènes zijn die waarin de Amerikaanse president (een nihilistisch-populistische Meryl Streep) luchthartig de waarschuwingen wegwuift en deze vervolgens voor het eigen belang inzet. Dat wordt nog eens extra onderstreept door een griezelige ondernemer die de komeet wil vangen om schaarse metalen te oogsten (en groot sponsor is van de president). Alle pogingen de komeet tegen te houden lopen stuk op intriges en eigenbelang.
Dit is ook een film over de democratische crisis in de VS met de media in de hoofdrol. Die komen voorbij in hun totale nietszeggende entertainment waarbij alles gelijkgeschakeld wordt, pseudo-feiten en wetenschap naast meninkjes van showbusiness-sterren. Data, privacy, manipulatie van sociale media, verkiezingsrally’s, overspel, met tijdreizen aan het eind – alles buitelt over elkaar.
Geloofwaardigheid is in een satire van ondergeschikt belang, maar het schuurt dat zoveel onnodig klungelig blijft: obscure wetenschappers die zonder enige samenwerking een komeet ontdekken die al zo dichtbij is, terwijl niemand anders die gezien heeft en twee dagen later al met een militair transportvliegtuig naar de Oval Office worden gebracht. Er klopt ook weinig aan de schattingen van massa en snelheid („tussen de 5 en 10 kilometer”, alsof je dat niet nauwkeurig zou moeten weten om de koers te bepalen), terwijl astronomie wordt ondernomen door wereldwijde teams. Ronduit kwalijk is dat de jonge onderzoekster hysterisch schreeuwend in een show verschijnt, en haar begeleider wordt gekleineerd als een kalmeringstabletten slikkende, overspelige echtgenoot. Dat moet de tragiek van de wetenschap symboliseren.
Maar er zijn meer fundamentele bezwaren dan gebrek aan nuance en geloofwaardigheid. De metafoor van een komeet die in één klap de mensheid wegvaagt klopt niet. Klimaatverandering, hoe dwingend ook, is een kwestie van vele gebeurtenissen gelijktijdig en sequentieel. Niet alles gaat in een keer en definitief ten onder. Ecosystemen en mensen hebben de tijd zich aan te passen. Ook is de suggestie dat er nog niets gebeurt veel te kort door de bocht. Sta maar even stil bij hoezeer windmolens het landschap bepalen, en bij elektrische auto’s, alternatieve materialen, recycling, nieuwe landinrichting, duurzaam beleggen. Het zijn stappen, onvoldoende, maar niet niets. Helaas zijn we evolutionair gevoeliger voor slecht nieuws dan voor positieve vooruitzichten.
Daarom is Don’t Look Up niet slechts een goedbedoelde maar onschuldige karikatuur. Door alleen maar het gevoel van hopeloosheid te voeden in plaats van de innovatiekracht die de mensheid vooruit drijft, bevestigt de film uiteindelijk een uitzichtloos doemdenken waarin kennis noch integriteit een rol spelen.
Louise O. Fresco
NRC Handelsblad 24 januari 2022