Voor je het weet is dit ook een knoflookland

Waarvoor zou je belasting betalen? Voor een staat met corrupte politici?

In de Engelstalige media schijnt men steeds vaker te spreken over de garlic belt, de ‘knoflooklanden’, van Griekenland tot Portugal. De steen des aanstoots is daarbij de ‘mentaliteit’ en in het bijzonder het gebrek aan arbeidsethos.

Het lijkt me niet bewezen dat arbeidsinspanningen en de consumptie van knoflook direct met elkaar te maken hebben, maar effectief is het beeld wel. Onwillekeurig denk je aan langdurige maaltijden aan overvolle tafels, veel koppige wijn en wellustige siësta’s. Niet bevorderlijk voor de arbeidsproductiviteit. Wie lekker en lang eet, en daarbij ook nog verderfelijke ingrediënten als knoflook gebruikt, kan niet anders dan lui zijn.

Toch valt sterk te betwijfelen of de gemiddelde bewoner in het Zuiden minder arbeidsethos bezit dan een noorderling. Ik ken daar, net als in Nederland, hardwerkende metselaars, artsen, bakkers en hoogleraren. Er wordt daar wel degelijk serieus gewerkt, mits er een motivatie is – al is die niet altijd zo vanzelfsprekend.

De vraag naar de arbeidscultuur kun je niet los zien van de snel oplopende werkloosheid in de knoflookzone. In een land als Spanje zouden meer dan 4,2 miljoen mensen zonder werk zitten en in Zuid-Italië zou bijna de helft van de jongeren geen baan hebben.

Die cijfers zijn tentatief want juist de arbeidsstatistieken zijn twijfelachtig. De werkloosheid is het gevolg van tal van factoren, met name de op lucht gebaseerde speculaties in het onroerend goed en het gebrek aan economische diversificatie op het platteland. Maar ook weerspiegelen deze hoge cijfers de behoudende cultuur van de vakbonden die vooral uit zijn op bescherming van degenen die al een baan hebben. Geen flexibele contracten maar veiligheid voor de oudere generatie. In veel landen krijgt de werknemer bij ontslag 45 dagen per gewerkt jaar uitbetaald, wat voor veel kleine bedrijven ondoenlijk is.

De onzekere statistieken maskeren daarnaast het bestaan van een omvangrijke zwarte of grijze arbeidsmarkt voor tijdelijk of parttimewerk. Het komt maar al te vaak voor dat wie ontslagen wordt, via de achterdeur weer wordt aangenomen, maar dan zonder het sociale vangnet (zoals bescherming in geval van ziekte) van een legale baan. Ondanks dat bezwaar is het voordeel voor beide partijen groot, omdat geen van beiden belasting hoeven af te staan.

Want dat is de kern van de arbeidsverhoudingen in de knoflookcultuur: de opvatting dat je een sukkel (m/v) bent als je belasting betaalt. Omgekeerd, wie niet betaalt, bewijst zijn slimheid. Belastingontduiking is verheven tot een kunst, en je bent helemaal een held als je een sluiproute vindt om dat zogenaamd legaal te doen, door te doen alsof je een bedrijf bent of door familieleden in dienst te nemen. Er bestaan immers geen afschrikwekkende sancties op belastingontduiking, je krijgt op zijn hoogst een boete en die kun je met een beetje handigheid ook weer ontduiken. Vergelijk dat eens met een land als de Verenigde Staten, waar belastingontduiking een criminele daad is waarvoor je in de gevangenis kunt belanden.

Irrationeel is de individuele burger in de knoflooklanden niet, want waarvoor zou je belasting betalen? Voor een centrale staat geleid door dubieuze zo niet regelrecht corrupte politici? Waar de rijken toch met alles wegkomen? En waar je, als je al zo sukkelig bent om te betalen, nooit iets zinvols van je belastinggeld terugziet. Waar openbare scholen en ziekenhuizen een treurige chaos vormen van incompetentie en, ja alweer, corruptie.

Het is een vicieuze cirkel. Doordat de overheid zo weinig geld ophaalt, kan er ook niet geïnvesteerd worden in publieke instellingen. Dus valt niet te rechtvaardigen waarom een burger belasting moet betalen en vertrouwen kan hebben dat er met het publieke geld iets nuttigs gebeurt.

Die cirkel moet doorbroken worden, maar geen enkele politicus in het Zuiden heeft de moed hier iets aan te veranderen. Oproepen tot een waterdichte administratie en het innen van belastinggelden zou politieke zelfmoord zijn en zo raken landen steeds meer achterop.

Dit is het onoplosbare verschil tussen noord en zuid. Nederlanders mogen blij zijn dat ze leven in een land waar de belastingen serieus geïnd worden en waar, omdat we belastingen betalen, iedere patiënt in het ziekenhuis geholpen wordt, onze binnensteden er als opgepoetste juweeltjes bij liggen en onze cultuur en natuur bijna overal floreren. Dat wil niet zeggen dat ‘onze centen’ altijd goed besteed worden, noch dat er niet soms op harde en domme wijze bezuinigd wordt. Maar we zijn het er gezamenlijk over eens dat publiek geld bedoeld is om publieke doelen te dienen.

Het is daarom zorgwekkend dat deze regering overweegt om het aantal ambtenaren bij de Belastingdienst, de grootste Rijksdienst als ik het wel heb, terug te brengen. Het transparant registreren, zonder willekeur controleren en oprecht betalen van belasting is een hoeksteen van de democratie. Als we het besef verkwanselen dat belasting betalen een plicht en een voorrecht is, schuiven ook wij op naar de kant van de knoflookcultuur.

Louise O. Fresco
NRC handelsblad 9 november 2011