MENU

Vluchten voor armoe: het zal met ons blijven

Wie precies zijn ‘legitieme’ vluchtelingen? Over degenen die de oorlog en vervolging ontvluchten, bestaat bij de meeste Europeanen geen aarzeling. Zij hebben volgens alle internationale verdragen recht op asiel, ook al zullen xenofobe politici beweren dat onder hen profiteurs en zelfs terroristen schuilen en dat vluchtelingen van buiten Europa een bedreiging vormen voor de nationale identiteit.

Vergeleken daarmee zijn economische vluchtelingen op zijn best twijfelgevallen. Een enkele verlichte geest wijst nog op het belang van arbeidskrachten en nieuwe ideeën voor een vergrijzende economie, maar het overheersende gevoel is dat deze mensen gewoon thuis moeten blijven en niet moeten komen profiteren van ons sociale vangnet. Het was tekenend dat 44 mannen uit Pakistan de eerste groep vormden die onder het EU-Turkije akkoord teruggestuurd werden. Ze hadden geen schijn van kans: gezonde niet vervolgde jonge mannen. Terug ermee! Maar hoe redelijk is dat?

Ook deze mensen hebben hun land verlaten voor een dure, gevaarlijke reis. Omdat hun armoede uitzichtloos was, ze uitgebuit werden, omdat de gewassen op het land verdroogden, de gezondheidszorg onbetaalbaar, de overheid corrupt was en ze uit geldgebrek niet konden trouwen. Hoe ‘illegitiem’ is dat? Zouden we in dezelfde situatie niet allemaal vergelijkbare aspiraties hebben? Het wordt nog gecompliceerder als je bedenkt dat een deel van de mensen die door burgeroorlogen en natuurrampen hun huis moeten verlaten, al blijven ze in eigen land, soms decennia in opvangcentra bivakkeren en kinderen krijgen die een gewoon leven willen leiden. Hebben die kinderen – geen ‘legitieme’ vluchtelingen – geen recht op een toekomst?

Vanuit het relatieve comfort van Europa is het eenvoudig om een zwart-wit scheiding aan te leggen tussen vluchtelingen in de formele en de economische betekenis. Ik pleit er niet voor om economische vluchtelingen dezelfde toegang te geven. De tijden zijn veranderd. Wat vroeger nog avontuurlijk klonk, je geluk in Canada proberen, heet nu, omgekeerd: stimuleren van de aanzuigende werking. Aan de toestroom van mensen kan echter veel verbeterd worden, denk aan het screenen van economische vluchtelingen op hun kansen op de Europese arbeidsmarkt en het beveiligen van routes om mensensmokkelaars uit te sluiten. Zo lang er in eigen land geen kansen zijn, zullen ze blijven komen.

Het wegvallen van de oversteek via Turkije dwingt economische vluchtelingen tot de route via Libië naar Malta en Italië. Falende staten in Noord- en West-Afrika genereren zelf vluchtelingen en faciliteren hun doorreis. Weinig mensen beseffen dat het natuurlijke hinterland van Noord-Afrika zich uitstrekt tot de Golf van Guinee. Economische ontwikkeling ontstaat pas als staten functioneren, ambtenaren opgeleid worden, in infrastructuur en voedselvoorziening wordt geïnvesteerd en een gemeenschappelijke markt ontstaat.

Economische vluchtelingen zullen de komende eeuw met ons zijn. Speciaal Afrika is een demografische tijdbom, met een verwachte bevolking van 4 miljard in 2100. De ontwikkeling van Afrika moet ter hand genomen worden, niet alleen om Europa te beschermen tegen massale migratie, maar omdat Afrika zijn economische vluchtelingen, hoe legitiem hun motieven ook zijn, nodig heeft om te groeien. Misschien krijgen we in de toekomst echte, circulaire migratie: jongeren die in Europa de ervaring opdoen om later in eigen land te gebruiken. Nu al sturen economische vluchtelingen meer geld terug naar huis dan het Westen aan ontwikkelingshulp geeft. In een mondiale economie zijn kennis en arbeid grenzeloos mobiel.

Louise O. Fresco
NRC handelsblad, 20 april 2016