MENU

Visie is niet: alles in één keer op de schop

Verlangend denkt de burger de laatste maanden na over wat dat nu precies is: nieuw leiderschap. De indicaties – van alle kanten van het politieke spectrum – zijn vaag. Uit de mist duikt iets op over stijl, transparantie, beter communiceren, geen gerommel in achterkamertjes. Maar het gaat allemaal over de vorm. Nog nergens hoor je iets over de inhoud van dat nieuwe leiderschap – ondanks dagelijkse verzekeringen dat men uitsluitend vanuit de inhoud wil praten. Terwijl je toch zou denken dat leiderschap zich allereerst toont in concrete dossiers. Vorm volgt de functie en niet andersom.

Maar misschien is die vlucht in de vorm niet verwonderlijk. Het lastige van onze tijd is dat alles met alles lijkt samen te hangen. De verleiding is groot om er een dingetje uit te plukken en daar je politieke stokpaardje van te maken. Halvering van de veestapel! Afschaffen of verhogen van de dividendbelasting! Gratis studeren! Elektrisch rijden! Meer goedkope woningen!

Maar niets is beleidsmatig in isolement aan te sturen. Als je zegt: energie, verwijs je naar ruimtelijke ordening – want waar moeten die windmolens en zonneparken komen? Als je zegt: ruimtelijke ordening, dan bedoel je ook natuur en woningbouw – want welke functie moet de overhand hebben? En als je zegt: woningbouw, dan bedoel je ook stikstof en dus landbouw. En dus natuur, de prijs van voedsel en de rol van supermarkten. Maar wie dat roept, bedoelt ook gezondheid, want groen en natuurlijk is goed voor ons (behalve als de natuur een bron van nare pathogenen blijkt). Een sleutel tot gezondheid is ook het hebben van werk, het juiste werk in een niet-vervuilde of stressvolle omgeving. En dat betekent weer werkgelegenheid, dus economische groei met samenhangende groei van consumptie en energie.

Pffff. Geen wonder dat er van alle kanten wordt geroepen om een volledige ommekeer, een opnieuw beginnen. Ons kapitalistische systeem is kapot, zegt econome Mariana Mazzucato en velen zeggen het haar na. Als het ‘systeem’ kapot is, zou er ergens blijkbaar een knop zijn waarop je zou kunnen drukken voor de reset. Wie wil dat niet, een magische knop waardoor alles in één keer goed komt?

Helaas betekent leiderschap juist dat je je verre houdt van magisch denken, en je met geduld en op wetenschap gebaseerde kennis een weg baant door alle dossiers. Geen gefragmenteerde oplossingen, geen doekjes voor het bloeden want iedere partiële oplossing leidt weer tot problemen elders. Visie dus, op de lange termijn, al moet je ervoor naar de oogarts. Visie betekent niet dat je alles in één keer op de schop moet nemen. Vergelijk het met de infrastructuur. Je gaat ook niet het wegennet verbeteren door overal tegelijkertijd asfalt en bruggen te vervangen. Maar een leider weet waar zij/hij uit wil komen, hoort alle partijen en bouwt dan geduldig aan het plan. Ook al toeteren de boze automobilisten.

Meer dan ooit gaat leiderschap om het erkennen van en omgaan met complexiteit. De samenleving omvat mensen met tegenstrijdige verwachtingen en kennisniveaus. Leiderschap betekent inhoudelijke afwegingen maken en uiteindelijk, met de beste kennis van dat moment, tot keuzes komen en die doorzetten. Energie, economie, ruimtelijke ordening, natuur en landbouw combineren, liefst met begrip voor de internationale context, in plaats van sectoraal en nationaal besturen. Leiderschap betekent draagvlak scheppen voor keuzes die niet iedereen zullen bevallen of op tegenstand stuiten. Leiderschap betekent op basis van het publieke belang ingaan tegen de tendens dat iedereen gelijk wil krijgen maar het de ander niet gunt.

Dat alles is nieuw leiderschap.

Louise O. Fresco 
NRC Handelsblad, 4 oktober 2021