Somberheid is in Nederland een luxe
De Franse verkiezingen, die slechts een kortstondige opluchting bieden, de oorlog in Oekraïne waarvan het einde niet in zicht lijkt, de groeiende economische crisis met zijn hoge energie- en voedselprijzen, de toegenomen geopolitieke spanningen: gaat er nog iets goed in de wereld van 2022? Of moet een mens in fatalisme zijn hoofd buigen, nu zelfs de gedachte ‘mijn tijd zal het wel duren’ achterhaald is?
In 2019 publiceerde de Frans-Libanese schrijver Amin Maalouf zijn boek Le naufrage des civilisations (De schipbreuk der beschavingen) waarin hij het verlies van de cultuur van zijn jeugd en zijn ervaringen als wereldreiziger loslaat op de staat van de wereld. Zijn conclusies stemmen niet vrolijk. Europa, dat ooit het meest ambitieuze en hoopgevende project ontwikkelde, is bezig dat grondig te ontwrichten. De VS, die naar binnen gekeerde supermacht, hebben hun morele geloofwaardigheid definitief verloren. De Arabische wereld is verscheurd en de bevolking wanhopig. Grote landen als China, India en Rusland (en in mindere mate Turkije en Brazilië) streven naar een renaissance van hun eerdere grandeur, gedreven door sterke mannen en het recht van de sterkste. Maalouf voorspelt een nieuwe wapenwedloop en conflicten over klimaat en gezondheid in plaats van internationale solidariteit.
Deze somberheid is aanstekelijk. Ook ik heb het gevoel dat ik meer dan ooit omringd wordt door pessimisme. Van Nederlanders, notabene, inwoners van een land waar de rechtsstaat weliswaar niet perfect, maar toch goed functioneert, hoewel het falen ervan dagelijks gemeld wordt. Waar de problemen van ruimtelijke ordening of sociale ongelijkheid ingewikkeld maar niettemin oplosbaar zijn. Waar niemand honger hoeft te lijden of dakloos hoeft te zijn, noch vervolgd wordt om zijn gedachten, geaardheid of etnische afkomst. Iets waar we deze week, van alle weken in het jaar, niet aan voorbij mogen gaan. Somberheid, ik herhaal het nog maar eens, is een luxe die we ons niet kunnen permitteren. Het omgekeerde, de nadruk op het positieve en de oplossingen, is de opdracht.
Allereerst de korte termijn. Hoe dan ook eindigt de oorlog in Oekraïne alleen aan de onderhandelingstafel. Dat betekent toegeven van beide kanten, hoe onoverkomelijk dat nu lijkt. Een eerste stap naar een wapenstilstand zou afgedwongen kunnen worden door een beroep te doen op de noodzaak een wereldwijde voedselcrisis en destabilisering in Afrika, delen van Azië en het Midden-Oosten te voorkomen: het onder toezicht van de VN verschepen van Oekraïens (en Russisch!) graan via Odessa en de Zwarte Zee moet zo snel mogelijk hervat worden, desnoods voorafgegaan door mijnenvegers.
Ten tweede: dicht de kloof tussen de verliezers en de winnaars van de mondialisering. Met name in Frankrijk betekent dit het vooruit helpen van de bewoners van de uitzichtloze buitenwijken en het steeds slechter bedeelde platteland. Investeer in banen en onderwijs en IT-vaardigheden voor iedereen, zorg voor gratis toegang tot cultuur en bibliotheken. Ook hier.
Ten derde: bouw aan crisisbestendigheid. Weerbaarheid is niet een kenmerk van Nederland waar ieder ongeluk, elk moment van pech tot onredelijke verontwaardiging en de roep om genoegdoening kan leiden. Het leven is helaas niet rechtvaardig. Mensen die desondanks in staat zijn om zich over traumatische of onrechtvaardige gebeurtenissen heen te zetten, leven niet alleen langer en gelukkiger, ze dragen ook meer bij aan het publieke belang. Weerbaarheid kun je leren, als individu en als samenleving, psychologisch maar ook in termen van crisisparaatheid: zie de Finse publieke defensie.
In zijn verdriet over de wereld houdt Maalouf maar één wens over: dat we toch de collectieve kracht hebben om de steven te wenden en niet als de Titanic schipbreuk lijden. Die kracht hebben we, toch?
Louise O. Fresco
NRC Handelsblad 2 mei 2022