Sancties? En het Russische volk dan?
Een olifant en een muis lopen over een brug van krakkemikkige planken. Roept de muis, opkijkend naar de olifant: „Wat stampen we lekker, hè!” Deze bekende cartoon is op tal van situaties toepasselijk. Doen of je groot bent door met de groten mee te doen, wie kan de verleiding weerstaan?
Het kleine Nederland doet, na enig gedraal, graag mee met de Verenigde Staten om Rusland tot de orde te roepen in de kwestie Oekraïne. Op bezoek in Kiev verwees premier Rutte afgelopen week dan ook enthousiast naar de „robuuste” sancties die hij voor Rusland in petto had. Eerder al zei de premier dat de Russen het wel „zouden voelen”. En natuurlijk, de EU moet eensgezind en op één lijn met de VS staan tegenover de agressieve dreiging van Rusland.
Sancties zijn overigens nooit gratis voor degene die ze toepast. Ze leiden vaak tot tegen-sancties en een spiraal van elkaar versterkende reacties. Ze brengen ook kosten met zich mee voor het land dat ze uitdeelt, voor bedrijven die bijvoorbeeld exporteren naar het betreffende land.
Ook op lange termijn zijn er effecten. De sancties uit 2014 hebben ertoe geleid dat Rusland zijn eigen landbouwsector versneld heeft ontwikkeld. Als de sancties worden opgeheven, zal de oude situatie voor Nederlandse bedrijven niet terugkeren. Het blokkeren van het betalingsverkeer via Swift, dat nu wordt overwogen, treft ook Nederlandse bedrijven die ter plekke zaken willen doen met goedbedoelende organisaties. Voor de goede zaak zijn veel landen bereid om dergelijke zelf-aangedane schade op te vangen.
Veel ernstiger zijn de verschrikkelijke humanitaire neveneffecten van sancties. In het geval van Iran zijn deze goed gedocumenteerd. In de periode 2012-2017 leidden sancties in dat land tot een afname van het nationale inkomen, devaluatie van de munt en een toename van inflatie en werkloosheid. Dat had gevolgen, soms onomkeerbaar, voor de gezondheid van de bevolking, de koopkracht en de beschikbaarheid van voedsel. Sancties op betalingsverkeer en import leidden tot gebrek aan medicijnen en grondstoffen voor landbouw en industrie. Vrouwen, kinderen en ouderen leden het meest onder de sancties. De beperkte humanitaire hulp die werd gegeven, kon de effecten van de sancties voor kwetsbare groepen nauwelijks verlichten. Om die redenen beschouwen velen de toepassing van sancties als een schending van de mensenrechten.
We kunnen ook kijken naar de effecten van de sancties die al aan Rusland zijn opgelegd. Sinds 2014 is de economie op jaarbasis nauwelijks gegroeid. Buitenlandse investeringen en leningen zijn tot een minimum gedaald. Er wordt geschat dat de sancties Rusland vijftig miljard per jaar hebben gekost. De Russische economie kan alleen onder de sancties groeien als de energieprijs en -leveranties hoog blijven. En de eindconclusie is dat sancties de verbetenheid van Poetin en de zijnen jegens Oekraïne geenszins hebben verminderd.
Het huidige plan lijkt sancties te willen uitbreiden naar de kring van oligarchen rondom Poetin, ook al zullen veel van hen hun kapitaal al lang elders hebben geparkeerd en zich hebben voorzien van een ‘handig’ paspoort. Nederland speelt het geopolitieke spel nooit alleen. In plaats van klakkeloos mee te stampen met de olifanten zouden we vragen moeten stellen bij de effectiviteit van huidige en toekomstige sancties. Er leven in Rusland net zoveel mensen onder de armoedegrens als Nederland inwoners telt. Als een land dat zo graag op de bres staat voor mensenrechten, zou het ons sieren als we de gevolgen voor de Russische bevolking tot onderdeel van het gesprek maken.