Onrustbarend: overal eigen nieuws eerst
Wie met enige regelmaat in de VS komt, en vooral buiten de Oost- en Westkust, weet hoezeer het land naar binnen is gekeerd. Buitenlands nieuws dringt nauwelijks door, behalve als het aanslagen, rampen of andere als sensaties gebrachte voorvallen betreft. De laatste jaren lijkt die concentratie op binnenlandse zaken en de neiging om buitenlands nieuws tot binnenlandse zaken te vervormen sterker te worden. Mogelijk is dat al zo vanaf ’11 september’, toen de VS op hun grondvesten schudden, en zeker sinds het presidentschap van Trump.
Het vervormen van nieuws tot een nationale zaak vindt zijn voorlopige hoogtepunt in de waarschijnlijke moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi. Op alle, ook de meest serieuze nieuwszenders gaat het uitsluitend over wat president Trump mogelijk gedacht of gezegd zou kunnen hebben, zou moeten zeggen of zal doen als x of y gebeurt, en het effect ervan op de verkiezingen. Waarop tegenstanders van de president alle ruimte te krijgen om aan te geven wat er fout is aan deze hypothetische reacties. Dit circus draait om speculatie gebaseerd op minimale feiten, met als doel, afhankelijk van de zender of krant, om aan te tonen dat de president, of zijn tegenstanders, ongelijk hebben.
Elders is het niet veel anders. Het Verenigd Koninkrijk is totaal in de ban van Brexit, Frankrijk is geobsedeerd door de al of niet kelderende populariteit van Macron, Duitsland speculeert over de wankele positie van Merkel, Rusland verliest zich in de afleidingsmanoeuvres van Poetin, en Italië verlustigt zich aan de commedia tragica ‘Italië tegen de rest’. Natuurlijk is het altijd al eigen nieuws eerst geweest, maar het is onrustbarend hoezeer de journalistiek en het publieke debat verengd zijn tot de dorpspomp. Dorpspomp plus de onvermijdelijke polariserende heksenjacht. Net als individuen verkeren nu ook hele landen zich in het selfietijdperk en de bijbehorende bubbel. Men wil geen nieuws, men wil bevestiging.
Polarisatie gebaseerd op speculatie produceert een giftige mix. Meningen bestaan uit gehaaste, oppervlakkige oneliners. De tijdgeest wordt samengevat in het woord ‘ongenuanceerd’. In dat gebrek aan nuance schuilt een enorm gevaar. In al het nieuws zit tegenwoordig de impliciete boodschap dat de wereld binair is. Alles is tegenstelling. Zwart-wit, waar-onwaar, voor-tegen, goed-slecht: het lijkt alsof er altijd maar twee mogelijkheden zijn. De moderne mens kan alleen aan of uit staan, als een lichtschakelaar.
Dat leidt tot gemakzuchtig denken, tot een verdeling van de wereld in tegengestelde kampen. Het duiden van nieuws kan echter niet zonder nuancering. Wat we via media en debat zouden moeten bevorderen, is dat je met out of the box-denken, voorbij de simpele tegenstellingen, verder komt dan met ingebakken vooroordelen. Dat is niet makkelijk, want de behoefte aan simpele tegenstellingen is groot. Ik kan uit eigen ervaring melden dat een genuanceerd standpunt, bijvoorbeeld over biotechnologie of vlees, je niet in dank wordt afgenomen, door voor- noch tegenstanders.
Toch zijn er vaak meer mogelijkheden als je verder kijkt, vaak zit aan goed ook een kwade kant, en omgekeerd, en tussen zwart en wit bestaan vele tinten. Let wel, ik heb het hier niet over nuancering om te vergoelijken, maar om beter begrip te krijgen van de complexiteit achter de feiten. Juist het besef dat de wereld inherent complex is, ontbreekt jammerlijk. En door alles tot binaire tegenstellingen te verklaren, missen we de nuance om te zien dat er inderdaad situaties bestaan waarop de keiharde tegenstelling goed-kwaad wel van toepassing is. Zoals in het geval-Khashoggi.
Louise O. Fresco
Column NRC handelsblad, 22 oktober 2018