Naomi Klein, je boek brengt ons niet verder

Het begint al met de titel. Je boek heet: This Changes Everything. Mooi gevonden, het had ook de titel van een novelle kunnen zijn, van Annie Proulx of Jonathan Franzen. Maar je legt je titel onvoldoende uit. Zeg je dat klimaatverandering een ongekend effect zal hebben? Gezien de geologische periodes van veel hogere oppervlaktetemperaturen, CO2-gehaltes van een veelvoud van nu en massale uitsterving, is dat niet houdbaar. Zeg je dan dat de laatste gegevens van het IPCC dramatisch zijn? Die cijfers zijn grotendeels een bevestiging van wat we al weten. Je stelt dat klimaatverandering alles omgooit, de politiek, de economische groei, de verdeling van welvaart in de wereld. Dat het nu menens is. Dat geeft de ondertitel van je boek al aan: Capitalism vs the Climate.

Maar is je opgevallen dat die ondertitel een rare tegenspraak bevat? Kapitalisme, dat zijn wij mensen, die blijkbaar in een vechtpartij of rechtszaak (gezien het woordje vs) gewikkeld zijn met het klimaat. Dat suggereert dat het klimaat dan een onafhankelijke partij is, een natuurkracht. Dat is ook zo, zeker op de schaal waarop klimaatprocessen grotendeels werken. Maar je bedoelt niet klimaat, maar klimaatverandering, dus menselijke handelen. Mensen = kapitalisten, want dat zijn de grote vervuilers. Is het dan een strijd van kapitalisten tegen zichzelf? Maar het is moeilijk staande te houden dat het kapitalisme hier de enige boosdoener is, want het in veel opzichten nog steeds communistische China is een van de grootste vervuilers. Bovendien, dat kapitalisme genereert welvaart en cultuurverandering, waardoor zaken als natuurbeheer en het voorkomen van milieuvervuiling als een publieke verantwoordelijkheid worden gezien en worden gefinancierd.

Ja, ik zie je opgeheven vingertje al. Dat juist is de valkuil waar we niet in moeten vallen, zeg je. Dat zijn marginale oplossingen, terwijl de economie blijft groeien. Klimaatverandering moet leiden tot een Umwertung aller Werte, te beginnen bij het kapitalisme zelf. Onze economie is in oorlog met de planeet, schrijf je, en alleen radicale verandering kan daar verandering in brengen. Je pleit voor massale investeringen om landbouwgronden eerlijk te verdelen. Helaas, Naomi, geschikte landbouwgrond is per definitie niet eerlijk verdeeld, omdat sommige delen van de aarde te steil, te koud of te droog zijn. De Sahel ligt in Afrika.

Wat jammer dat je alle vormen van kapitalisme op een hoop gooit. De negentiende-eeuwse robber barons, de gewelddadige uitbating van Congo, de sweatshops van Bangladesh zijn onvergelijkbaar met het Noordwest-Europese op publieke goederen en belangen gebaseerde kapitalisme waarbij progressieve belastingen de verzorgingsstaat schragen (ook al komt daar hier en daar een barstje in). Kapitalisme garandeert niet dat publieke belangen en de zwakken worden beschermd of dat privatisering en markteconomie alles oplossen. Maar het is wel het minst slechte systeem dat we hebben, zeker in combinatie met een robuuste democratie. Ook binnen het kapitalisme kunnen we grenzen aan de ongebreidelde consumptie stellen, bijvoorbeeld door belastingen. Negatieve groei, zoals jij voorstelt, helpt in ieder geval niet om in 2015 tot een klimaatakkoord komen. Maar wel, en daar zijn we het eens, meer creativiteit.

Louise O. Fresco, NRC handelsblad 19 november 2014