Landbouw is de sleutel voor de leefbaarheid
Mark Bittman, beroemd Amerikaans voedseljournalist, beschouwt de landbouw als de grootste collectieve vergissing van de mensheid. In zijn nieuwste boek Animal, Vegetable, Junk betoogt hij dat de gunstige effecten van de landbouw schijn zijn. Er kunnen nu miljarden mensen gevoed worden, maar „als je denkt dat dat een voordeel is… Sinds de evolutie van de landbouw ruim tienduizend jaar geleden is de kwaliteit van leven niet gestegen maar gezakt.” Allemaal de schuld van het kapitalisme.
Dit betoog vindt ruim weerklank, bijvoorbeeld bij iemand als Al Gore („een must-read”). Hoe cru en soms incorrect ook, Bittman verwoordt het maatschappelijke ongemak over voedsel en landbouw. Het gaat om de maatschappelijke acceptatie van de sector, de license to produce . Daarmee komt de landbouw- en voedselsector in hetzelfde vaarwater als andere die met argusogen worden bekeken, zoals de olie- en gassector. De uitspraak van de rechter inzake de verantwoordelijkheid van Shell voor emissies kan met weinig moeite doorgetrokken worden naar de vele spelers in voedselketen.
Zie dit tegen de achtergrond van de uiterst moeizame onderhandelingen rondom de begroting voor de hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). De invoering is al uitgesteld tot 2023. Ogenschijnlijk gaat het over de faire verdeling van steun aan boeren. Er zijn wat voornemens voor biodiversiteit en klimaat. Maar er staat meer op het spel. Het is onvermijdelijk dat de landbouw prominent deel uitmaakt van de brede wens tot vergroening in de EU.
Vergroening is niet de enige uitdaging. Ook gezondheid van mens en natuur tellen. Dat kan via de echte prijs en de echte kosten van productie. De schadelijke effecten van de landbouw, bijvoorbeeld op de vogelstand, worden nu, zoals dat heet, geëxternaliseerd, net als de schade door ongezond voedsel (bijvoorbeeld diabetes-2). Tegelijk worden de positieve effecten van gezond voedsel niet weerspiegeld in marktmechanismen waardoor dit voedsel minder beschikbaar is voor mensen lage inkomens.
In een open brief hebben honderden organisaties gevraagd om afstemming tussen GLB, de Europese Green Deal, en de twee gerelateerde strategieën van Farm to Fork en biodiversiteit. De animo van het Europees Parlement en de commissie om de zaak te compliceren met vergroening daalt helaas met de dag. In Nederland acht de SER een landbouwakkoord kansrijk. Dit zou inderdaad het moment kunnen zijn om draagvlak te verkrijgen voor hervormingen, waarbij Nederland met een integrale aanpak van ruimte, landbouw en voedsel mogelijk de weg kan wijzen naar vernieuwingen in Europa.
Als u nu begint te gapen, bedenk dan dat het GLB nog steeds ruim een derde van de totale EU-begroting beslaat. De sector is essentieel voor de toekomst. Landbouw in ruime zin (inclusief bosbouw) is de grootste manager van het aardoppervlak. Herstel van biodiversiteit kan niet zonder ruimtelijke ordening van de landbouw, nationaal en internationaal. Landbouw is de sleutel voor de leefbaarheid en het demografische evenwicht tussen stad en platteland. Op de weg naar een post-fossiele samenleving wordt niet-fossiel biologisch materiaal, geproduceerd door de landbouw, steeds belangrijker als bron van materialen.
En vooral, meneer Bittman, dankzij de landbouw zijn we gelukkig zo ver dat het leven van de meeste mensen niet meer draait om het dagelijks vergaren of produceren van voedsel. Steeds meer mensen kunnen erop rekenen dat ze iedere dag toegang hebben tot betaalbaar, gezond voedsel dat ook steeds vaker duurzaam geproduceerd wordt. Dat is de werkelijke bijdrage van de moderne landbouw aan de beschaving: de vrijheid om al die andere dingen te doen, zoals boeken schrijven.
Louise O. Fresco
NRC Handelsblad 14 juni 2021