Lamsvlees, burrata en olijfolie zijn geopolitiek

Voedsel is geopolitiek, als je er oog voor hebt. De lekkernijen die iedere vakantieganger kent – de geroosterde sardines, risotto, pilav of couscous – lijken lokaal, maar zijn onderdeel van een ingewikkeld krachtenspel dat de hele wereld omvat. Die geurige olijfolie bijvoorbeeld is niet alleen maar een symbool van het mediterrane dieet met zijn supergezonde reputatie. Door arbeidstekorten worden de olijfboomgaarden ternauwernood gesnoeid, door al dan niet legale gastarbeiders. Ze worden bovendien bedreigd door de Xylella-bacterie uit Midden-Amerika . Overal zijn akkers afhankelijk van kunstmest waarvoor de ingrediënten uit Noorwegen, Wit-Rusland of Marokko komen. Pakistanen in plaats van Italianen maken tegenwoordig de mozzarella en de burrata. Voor de oliepersen, net als voor tractoren en vissersschepen, is fossiele energie nodig, meestal van buiten Europa. En dat sappige lamsvlees komt van een dier waarvan de gezondheid streng wordt gecontroleerd, met behulp van veterinaire producten die uit de hele wereld komen.

Voedsel weerspiegelt tal van geopolitieke spanningen, inclusief de strijd tussen protectionisme en mondialisering. Handel, arbeid, energie, klimaat, waterbeheer: niets is eenvoudig meer. Geen wonder dat de voedselprijzen stijgen. Niet alleen door hogere energieprijzen, ook door grotere risico’s tijdens transport als gevolg van spanningen in de Golfregio, de straat van Malakka en de Zuid-Chinese Zee. Dit jaar spelen ook de lager dan verwachte opbrengsten door te nat weer in delen van Noordwest-Europa en Noord-Amerika mee. Daarnaast zijn er zorgen over de effecten van de Green Deal op de Europese productiviteit. De voortdurende oorlog in Oekraïne duwt opnieuw de prijzen omhoog. Deze elkaar versterkende factoren beïnvloeden niet alleen voedsel, maar ook de prijs en beschikbaarheid van de noodzakelijke productiemiddelen zoals kunstmest, tractoren en gewasbescherming.

Sinds kort dringt het besef door dat voedsel structureel duurder zou kunnen worden door al deze ontwikkelingen. Centrale banken overwegen dan ook voor het eerst om voedsel op te nemen in de kerninflatie. Volgens grondstoffenhandelaren zullen er grotere oorlogen over voedsel en water worden gevoerd dan over energie.

Voedsel is niet alleen geopolitiek maar ook hightech. Ook daar denkt de vakantieganger niet aan. Die zogenaamd lokale groenten zijn het product van zeer geavanceerde genetica en biochemie waarbij de eigenschappen van traditionele rassen worden gecombineerd met de weerstand tegen ziekten of betere bewaarbaarheid van andere rassen. Tonijn wordt gevangen met behulp van sonar, die net als weerstations en voedselverwerkende fabrieken afhankelijk is van talloze chips.

Zoals een recent rapport van McKinsey over de toepassing van AI in landbouw en voedsel laat zien, zijn we nog maar aan het begin van een nieuwe serie omwentelingen in deze sector. Steeds meer zullen veredeling van planten en dieren, bemesting en bescherming gebaseerd zijn op slimme, voorspellende algoritmes waarbij de eigenschappen van planten anticiperen op die van bijvoorbeeld plaaginsecten of virussen.

Misschien de fraaiste illustratie van het adagium ‘voedsel is geopolitiek’ zien we in de snelle toename van het aantal niet-Franse restaurants met Michelinsterren. Terwijl Japan voorop ging hebben nu Chinese, Indiase, Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse restaurants het stokje van de Franse cuisine overgenomen. Het Franse antwoord is even snel als politiek: de sterrenkoks die verantwoordelijk zijn voor de menu’s op de Olympische Spelen, hebben bijna uitsluitend vegetarische menu’s ontworpen en het traditioneel Franse vlees grotendeels afgezworen. Groenten verenigen iedereen, is het devies. Moderne hightech groenten welteverstaan, uit geavanceerde kassen met perfect afgestemde ledbelichting.