Groei van obesitas is nieuwe stap in evolutie
The Lancet meldde vorige week dat voor het eerst in de geschiedenis het aantal mensen met obesitas of ziekelijk overgewicht (body mass index, BMI, boven de 30) groter is dan het aantal ondervoede mensen. In 2025 zal een vijfde van de wereldbevolking obees zijn, bijna twee keer het aantal dat lijdt aan voedseltekort. Al rond 2012 had het aantal te zware mensen het aantal onder- en slecht gevoede mensen ingehaald. In de laatste veertig jaar zijn we elk decennium 1,5 kilo zwaarder geworden. Er is veel op deze gemiddelden aan te merken. Ze maskeren verschillen tussen landen. Frankrijk en Japan zijn niet dikker geworden. In de VS zal meer dan 40% van de bevolking obees zijn in 2025, in Bangladesh waarschijnlijk 1 à 2%. Ter vergelijking: een eeuw geleden leed meer dan de helft van de wereldbevolking honger en was overgewicht een zeldzaam teken van status. Nu beperkt ondergewicht (BMI<18.5) zich tot 8,8% van de mannen en 9,6% van de vrouwen. De oorzaak van overgewicht en obesitas ligt in een goedkoop, overvloedig en calorierijk voedselaanbod, groei van besteedbaar inkomen en minder fysieke arbeid. Obesitas is een sociaal-economisch probleem dat zich vooral voordoet bij de net ontstane middenklasse in arme landen en in lagere sociaal-economische groepen in rijke landen.
“Individuele voeding gebaseerd op genetische aanleg en darmflora ligt binnen bereik”
Hiermee is een unieke situatie in de menselijke geschiedenis, en misschien wel in de hele evolutie, ontstaan. Niet schaarste, maar overvloed bepalen de overleving. Althans van het individu dat vroeger stierf van de honger en nu prematuur overlijdt aan de gevolgen van overgewicht. Echter, in tegenstelling tot andere organismen, leidt voedselovervloed niet op lange termijn tot uitbreiding van de totale populatie, aangezien mensen in staat zijn het aantal nakomelingen te beperken. Het binnen enkele generaties beschikbaar komen van een bijna onbegrensd voedselaanbod, gepaard aan het feit dat slechts een fractie van de bevolking betrokken is in de productie ervan, leidt tot enorme stuurloosheid. Enerzijds zijn mensen intuïtief gericht op periodes van schaarste en kunnen ze slecht weerstand bieden aan overvloed. Anderzijds wordt de huidige situatie ervaren als vervreemdend en lijken ze daarom traditionele, ‘natuurlijke’ voedselpatronen te verkiezen. Twee feitjes uit de week waarin de cijfers van The Lancet uitkwamen: in Nederland werd gewaarschuwd voor het voeren van huisdieren met ‘natuurlijk’ rauw vlees en botten. Ook bleek dat orthorexia, de pathologische obsessie met gezond voedsel, kan leiden tot acute ondervoeding bij jonge vrouwen.
Louise O. Fresco
NRC handelsblad, 6 april 2016