Gezocht: topmens (m/v)
De advertentietekst kan kort zijn. Gezocht: topmens (m/v), manager voor de binnen- en buitendienst. Topmensen, dat is wat we nodig hebben om het land te leiden, zei topman Bernard Wientjes afgelopen zaterdag in deze krant. Wie kan hem ongelijk geven? Alleen, wat is een topmens precies? Wientjes vertaalde het begrip naar de elite, die dan voornamelijk in het bedrijfsleven te vinden is, omdat de politiek helaas te weinig toppers aantrekt. Intuïtief begrijp je wat hij bedoelt, maar we schieten er niet veel mee op. Elite is niet een categorie die je in een gedemocratiseerde internetsamenleving makkelijk kunt hanteren, zeker niet in een land waar de kop niet te veel boven het maaiveld mag uitsteken en waar gewoon doen al goed genoeg is. Vragen om leden van de elite verlegt alleen het probleem. Want wat zijn de kwaliteiten van een elitemens (m/v)?
Bij nader inzien moet de advertentietekst dus toch iets uitgebreider zijn. Gezocht: topmens (m/v), manager voor de binnen- en buitendienst, met relativeringsvermogen. Want een echt topmens weet dat je aan een lidmaatschap van de elite geen publiek krediet kan ontlenen. Een topmens weet dat Den Haag steeds minder bepaalt, en de Europese Unie, de markt en de opinies van twitterende praatjesmakers steeds meer. De topmens beseft dat er leven is ná de politiek, als je je weer gewoon in een overvolle trein moet wringen.
Maar dan? De topmens moet snel aan de slag. Gezocht: topmens (m/v), manager voor de binnen- en buitendienst, met relativeringsvermogen en visie. Help, visie?! Verlos ons van degenen met een overmaat aan visie! Geen filosofen alsjeblieft met de blik op het hiernamaals. Geen gratuite verwijzingen naar de eeuwenoude patriottische strijd tegen het water, terwijl er in feite alleen op de winkel gepast wordt, en af en toe een beetje gesputterd wordt tegen de EU als dat binnenslands goed uitkomt. Wel: een realistische en meeslepende verhalenverteller die overtuigend kan uitleggen in wat voor Nederland we in 2020 willen leven – een land met een open, diverse en kwaliteitsgerichte groei, met gemotiveerde arbeidskrachten en een vanzelfsprekende onderlinge solidariteit met de zwakken hier en elders. Een leider die Nederland weer in zichzelf kan laten geloven, in het vooruitstrevende land dat het echt is.
Mooi verhaal voor de samenhorigheid, maar nu: het beleid.Gezocht: topmens (m/v), een verhalenverteller met relativeringsvermogen en hervormingsagenda. Hervorming vereist gedegen kennis van de economie, waar het zo vaak aan schort. Zoeken we een econoom? Nee, wacht even, die economen hebben de crisis niet eens aan zien komen, en kunnen het onderling niet eens worden over een oplossing. Dan liever een techneut die met cijfers en causaliteit kan omgaan. Dus: Vooropleiding: liefst ingenieur of bèta. Wegens oververtegenwoordiging in de politiek geen politicoloog, socioloog, andragoog of jurist.
Hervormen vraagt niet alleen kennis, maar vooral overtuigingskracht. De topmens moet de Kamer en de media bespelen als een Mariss Jansons het Concertgebouworkest, met een subtiele polsknik. Waar nodig als charmant manipulator. Nee, aan narcisten is geen behoefte, dank u. Absoluut vereiste: charme en een zonnig humeur. Geen moppentapper. Een zekere saaiheid is geen bezwaar.
De topmens staat met beide benen in de maatschappij. Lesgeven op een school strekt tot aanbeveling. Concrete maatschappelijke betrokkenheid is een voorwaarde, evenals ervaring met bestuurs- en vrijwilligerswerk; het lidmaatschap van een politieke partij is bespreekbaar. Want wat dat laatste betreft: waarom moet de topmens eigenlijk partijlid zijn? Helaas, dat schijnt in Nederland nog steeds een domme vraag te zijn (elders niet, trouwens).
Beschikbaarheid: met onmiddellijke ingang voor maximaal vier jaar, herverkiezing uitgesloten. Topmensen zijn top omdat ze meer kunnen dan politicus zijn, en ook meer ambities hebben. Maximaal vier jaar geeft vrijheid en urgentie, wat opweegt tegen een eventueel gebrek aan continuïteit. De topmens hoeft geen kiezers om de tuin te leiden met slappe beloftes. De topmens hakt knopen door, uiteraard keurig gecontroleerd door de Staten-Generaal. Partijdiscipline is betrekkelijk als je weet dat je toch niet herkozen kan worden. De topmens is daarmee tevreden, want beseft dat het wel een heel gammele basis is dat degenen die het lot van Nederland en Europa bepalen gerekruteerd worden uit de toevallige 2,5 procent van de bevolking die lid is van een partij. Talent is overal! Een onderbreking van vier jaar om in de politiek te gaan is dan ook niet een (financiële) rib uit het lijf. Honorering: materieel middelmatig, immaterieel potentieel groot, afbreukrisico ingecalculeerd.
De ideale topmens bestaat niet, maar groeit in die rol, opgestuwd door de kracht van de publieke opinie in het vacuüm dat ontstaat door gebrek aan leiderschap elders. Kortom, de topmens is saai à la Hollande, technisch een Monti, een tikkeltje flamboyant à la Fortuyn, een optimist à la Cameron, charmant als een Rutte. Misschien zelfs met een vleugje Wientjes. Bolkestein meets Jan Marijnissen, Angela Merkel meets Neelie Kroes. Niet te veel testosteron, maar ook niet te veel oestrogeen.
Louise O. Fresco
NRC handelsblad 9 mei 2012