Europese jongeren, eis het referendum op
Nu, bijna een week na dato, wordt de volle omvang van Brexit duidelijk. De Financial Times analyseerde daags na het referendum de dramatische repercussies, voor het Verenigd Koninkrijk, voor Europa dat zich nog meer naar binnen zal keren en het zal laten afweten op het internationale toneel, voor de wereldeconomie. Het is een ramp die voor mij ook iets persoonlijks heeft. Ik ben opgegroeid met het besef dat alleen de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en alles wat daar op volgde, tussen ons en nieuwe oorlogen stond. Monnet en Schumann waren household names. Ik heb eindexamen gedaan op een van de eerste Europese scholen. Ik heb in mijn leven ontelbare vergaderingen bijgewoond met EU-ambtenaren op gebied van onderwijs, onderzoek, landbouw, voeding, milieu en ontwikkelingshulp. Ik sta niet naïef tegenover de Europese gedachte, ik zie maar al te goed de middelmatigheid, het politieke opportunisme, de vlucht in procedures en de lust tot micro-management omdat die illusie van macht beter is dan de onmacht tegenover de onwil van de lidstaten. Maar wat er de laatste maanden over de EU is gezegd komt neer op een schandalige lastercampagne. Nauwelijks iemand heeft tegengewicht geboden en met open vizier erkend: ja, de EU heeft veel problematische kanten, en ja, de uitbreiding is te snel en zonder steun van de bevolking gedaan, en helaas, het zijn de lidstaten zelf die de besluitvorming traineren. Maar ondanks dat alles is het het minst slechte verband dat we hebben. En als we met overtuiging de weeffouten corrigeren, kunnen we nog veel meer baat hebben bij de EU. Het zwijgen van een angstige elite die alleen met lamme, economische argumenten durfde te komen, is evengoed debet aan het fiasco.
Op korte termijn is er weinig hoop. Tovenaarsleerling Cameron kan het brouwsel niet meer terug in de pan duwen. Het VK heeft de rest van Europa een spiegel voorgehouden. Zelfs als er elders geen onzinnige referenda worden gehouden, is de trend duidelijk. Steeds minder mensen geloven dat Europa onze toekomst is.
Er is een lichtpuntje. De uitslag onthult in alle scherpte de enorme generatiekloof. Bijna driekwart van de burgers onder de 25 jaar heeft voor ‘remain’ gestemd. Ook elders staat de jonge generatie anders in het leven dan de generaties voor hen. Reizen naar andere landen binnen en buiten Europa is voor hen een vanzelfsprekendheid, mede dankzij de Erasmusbeurzen (een van de grote verzwegen succesverhalen van de EU). Immigratie is minder een punt van zorg. Er zijn weinig diepe verschillen tussen jongeren in Italië of Engeland, Polen en Ierland. Hun betrokkenheid bij de toekomst is onmiskenbaar: klimaatverandering, voedsel, milieu, leefbare steden. Zij zijn niet bang voor digitalisering en robotisering, niet nostalgisch. Velen staan los van gevestigde partijen, zoeken naar eigen bewegingen, niet per se met een nationale agenda. Wat hen bindt is een verzet tegen corruptie en gesloten elites, een verlangen naar de grassroots.
Het gevaar dat hen bedreigt, is de valkuil van de absolute zekerheid. Het gevoel de waarheid in pacht te hebben, is nuttig om grote, kritische vragen te stellen, maar het blokkeert de dialoog. De gevestigde orde kun je ondermijnen door scherpe afwijzing van de fouten van anderen, maar een samenleving, welke dan ook, functioneert slechts als er een dialoog is. Verandering stabiliseren betekent overleg, niet confrontatie.
Als ze dat onder de knie krijgen, dan kan l’Europe à deux vitesses zoals Delors voorstelde een heel nieuwe lading krijgen. Young Europe 2.0 zou de implementatie van het referendum moeten opeisen, over het Kanaal heen.
Louise O. Fresco
NRC handelsblad, 29 juni 2016