Ebolavirus, ook een terroristisch gevaar
Het is the elephant in the room, de olifant in de kamer waar iedereen voorzichtig omheen wandelt. Kan het ebolavirus in handen van terroristen vallen? Na 9/11 hebben de Amerikanen een uitgebreide inventarisatie uitgevoerd van mogelijke bioterroristische wapens. Daaronder vallen onder meer ziekten als antrax, botulisme, de pest en hemorragische koortsen veroorzaakt door virussen zoals Marburg, Lassa en inderdaad, ook ebola. Zij vormen de eerste, gevaarlijkste categorie, een bedreiging voor de nationale veiligheid, omdat ze relatief besmettelijk zijn, hoge aantallen slachtoffers kunnen maken en de samenleving ernstig kunnen ontwrichten. Een tweede categorie omvat organismen die ziekten veroorzaken die minder besmettelijk en dodelijk zijn, maar nog steeds een sterk effect kunnen hebben op de samenleving. Daarbij horen dus ook organismen die de voedselveiligheid of de kwaliteit van water bedreigen, bijvoorbeeld de virulente vorm van Escherichia coli die enkele jaren geleden in Duitsland voor paniek zorgde, cholera of gifstoffen zoals ricine van de wonderboom. Verspreiding van bronnen van bioterroristische besmetting via drinkwater is het meest effectief, veel gebruikt voedsel (melk) kan een alternatief zijn.
Het nachtmerriescenario is natuurlijk dat een of andere islamitische groep uit de Sahara, die vrij makkelijk naar ebolagebied kan reizen, geïnfecteerd materiaal meeneemt (bloed of faeces). Dat staat waarschijnlijk gelijk aan een zelfmoordmissie, gezien de kans dat verzamelaar en bezorger het niet overleven. Helaas kan de incubatietijd oplopen tot 21 dagen en is de besmette persoon dan nog niet te ziek om zijn missie te vervullen. De effecten van simultane besmettingen op meerdere plaatsen en daaruit volgende paniek in een groot bevolkingscentrum als Lagos (naar schatting meer dan 20 miljoen inwoners) zouden ronduit verschrikkelijk zijn, zeker gezien de gebrekkige medische diensten in de arme wijken.
Is IS in staat om ebola of een ander terroristisch wapen uit de eerste categorie te ontwikkelen? Het ligt voor de hand dat zij daarbij hulp nodig zullen hebben van experts. Ebola valt in de categorie don’t try this at home: het per ongeluk decimeren van de eigen groep valt niet uit te sluiten. In die zin is er geen verschil met radioactieve wapens. Uit de geschiedenis van nucleaire proliferatie na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie valt op te maken dat het manipuleren van gevaarlijke stoffen voor separatistische groepen een stuk lastiger is dan het inzetten van conventionele, al of niet geavanceerde wapens. De aanval op de Twin Towers was uniek in zijn opzet, maar niet in de keuze van technologie. Mogelijk lopen er een paar experts rond die met hoog besmettelijk biologisch materiaal om kunnen gaan en het islamitisch extremisme een goed hart toe dragen, maar hopelijk zijn het er niet veel.
Hoewel het risico op moedwillige besmetting door terroristen niet nul is, moet de aandacht in eerste instantie uitgaan naar wat in het jargon van de VN emergency preparedness heet. In hoeverre is een land voorbereid op een ramp, door wat voor oorzaak dan ook? Liggen er draaiboeken klaar, zijn de mensen getraind op alle niveaus? Werkt de nationale en internationale meldingsplicht? Helaas, hoe armer het land, hoe minder kans dat het in staat is een noodsituatie het hoofd te bieden.
Ebola en bioterrorisme zijn niet alleen een medisch vraagstuk, maar ook een politiek, economisch en sociologisch. Als landen hun grenzen sluiten en het verkeer van mensen en goederen langere tijd gestoord wordt, zoals destijds al even dreigde met SARS, dan heb je niet eens meer een grootschalige besmetting nodig. Dan vormen geruchten en angsten het grootste besmettingsgevaar.
Louise O. Fresco
NRC handelsblad op 27 augustus 2014