Ebola aanpakken? Hervorm dan de VN
In 2003 stelde de toenmalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, een High Level Panel on Threats, Challenges and Change in. Zo’n panel is een commissie wijze mannen en een enkele vrouw (in dit geval Gro Harlem Brundtland) om de lidstaten van de VN aan te moedigen verder te kijken dan de korte termijn. Tien jaar geleden bracht dit panel verslag uit over de bedreigingen en veranderingen die de wereld te wachten stonden. Het is een profetisch document dat het nog steeds verdient gelezen te worden (www.un.org/secureworld). Meer dan ooit zijn naties met elkaar verbonden, zo stelden de deskundigen, en de gevaren hangen ook steeds meer samen. De bedreiging van één persoon bedreigt ons allen. Geen staat kan zich alleen verdedigen en de effecten van een ramp of een terroristische aanval op een land hebben gevolgen voor iedereen. Daarbij komen nog de economische effecten: de aanval van 9/11 kostte circa 80 miljard dollar en duwde 11 miljoen mensen onder de armoedegrens. De les van het verleden is dat bedreigingen het hoofd geboden moeten worden door preventie, met name door internationale verdragen en afspraken en goed georganiseerde overheden. Zo is de nucleaire proliferatie ingedamd, net als bijvoorbeeld aids of pokken. Preventie werkt niet altijd en dan moet militair ingrijpen mogelijk zijn. Niet-interventie in interne aangelegenheden van staten kan geen excuus zijn om genocide en gruweldaden tegen burgers te tolereren. Het rapport geeft de VN een belangrijke rol en pleit voor uitbreiding van de Veiligheidsraad naar 24 leden, hervorming van diverse andere raden en versterking van de ondersteunende diensten van het secretariaat.
Gezien de huidige kritiek op het functioneren van de WHO – de gezondheidstak van de VN – inzake ebola, is het navrant te lezen hoeveel aandacht het panel al besteedt aan biologische veiligheid en gezondheid. Er moet een samenhangend gezondheidssysteem komen om ons te beschermen tegen pandemieën door bekende en nieuwe ziektes. Daar zijn twee, samenhangende, redenen voor: gebrek aan financiering en incapabel leiderschap – die het panel overigens niet noemt. Beide zijn het gevolg van het inherent politieke karakter van de VN. Leiders van technische organisaties zoals de WHO of Unesco worden gekozen door de lidstaten en zijn meestal ex-politici. Zij benoemen ook weer ex-politici uit bevriende naties om hun herverkiezing veilig te stellen. Een overgrote meerderheid van het personeel behoort niet tot de top uit hun vakgebied – een vicieuze cirkel, want daardoor en doordat politieke overwegingen de doorslag geven, willen hooggekwalificeerde mensen ook zelden lang bij de VN werken. Zo is in de laatste decennia het technische werk van de VN ernstig verzwakt. Bij de WHO is dat helemaal een drama omdat regionale directeuren direct door de lidstaten worden benoemd en uit de regio moeten komen.
Van de verstandige aanbevelingen van het Panel is weinig terecht gekomen. Iedereen weet al meer dan tien jaar dat hervorming van de VN dringend nodig is: allereerst uitbreiding van mandaat en lidmaatschap van de Veiligheidsraad en een volledig op de schop nemen van de technische agentschappen zoals de WHO. Disciplinaire, politiek gedreven organisaties zonder middelen om snel in te grijpen en met incompetent personeel zijn vandaag onacceptabel.
Nederland zet nu in op een zetel in de Veiligheidsraad in 2017. Dat is mooi voor het Nederlandse imago, maar lost niets op. Het zou de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Koenders, sieren als hij de bredere vraag naar de dringende veranderingen in de VN aan de orde stelt. Dankzij zijn werk als VN-gezant in Mali is hij een ervaringsdeskundige.
Louise O. Fresco,
NRC handelsblad 22 oktober 2014