Dramatisch doen over de planeet lost niets op
Alsof niet somberheid al troef is, heeft secretaris-generaal van de Verenigde Naties António Guterres daar onlangs nog een extra dosis aan toegevoegd in zijn speech over de staat van de planeet bij Columbia University. Hij stelt dat de mensheid een „oorlog tegen de natuur” voert die „suïcidaal” is. Maar „de natuur slaat onherroepelijk terug, en doet dat nu met groeiende kracht en woede”. Apocalyptische branden, overstromingen en stormen zijn nu het nieuwe normaal geworden, zegt hij, want de biodiversiteit stort ineen, de woestijnen breiden zich uit en de oceaan zit vol plastic. Menselijk handelen is de wortel van ons verval tot chaos.
Na deze dramatische beschrijvingen is zijn oproep om komend jaar te concentreren op het bouwen van een wereldwijde coalitie tegen klimaatverandering een beetje een domper. Iedere stad, ieder land en ieder bedrijf moet een plan maken voor een overgang naar netto zero emissions in 2050. Klimaat moet worden doorgevoerd in alle economische en financiële beslissingen, waarbij er speciale aandacht moet worden gegeven aan de armen die het meest onder klimaatverandering lijden. Kortom, we moeten een „permanent staakt-het-vuren uitroepen” en ons met de natuur verzoenen.
Radicale actie noemt Guterres dit, maar het klinkt al zo bekend. En dat klopt ook wel, want, zoals hij zelf constateert, meer dan 110 landen hebben al besloten dat ze carbon neutral willen zijn tegen het midden van de eeuw. We staan niet stil, al is het te weinig en te langzaam.
Je kunt je afvragen waarom Guterres het nodig vindt om te suggereren dat de Natuur een furieuze godin is die in razernij de Olympus afstormt om ons mensenkinderen eens mores te leren. Daarmee bevindt hij zich in het goede gezelschap van Frans Timmermans („Moeder Natuur laat ons dagelijks weten dat ze het zat is”) en paus Franciscus (Covid-19 is „een van de antwoorden van de natuur” op het feit dat mensen de ecologische crisis ontkennen). De natuur als wraakgodin die gepacificeerd moet worden: wie wil Guterres met deze retoriek aanspreken? Of is het een uiting van machteloosheid en angst? Of wil hij juist daarmee de jongeren in zijn gehoor bereiken?
Het interessante is dat iemand als Greta Thunberg dat juist niet doet. Bij haar krijgt niet de natuur de schuld, maar de oudere generatie. De dreigende taal is er niet minder om. Vorig jaar september sprak ze tijdens de Algemene Vergadering van de VN tegen Guterres en de lidstaten van verraad. „Als jullie ervoor kiezen om ons in de steek te laten, zeg ik: wij zullen jullie nooit vergeven.”
Een lange lijst van ecologische zorgen biedt een ontnuchterende realitycheck. Maar mensen angst of een schuldgevoel aanpraten, helpt niet om verder te komen. Bovendien, al die problemen, van klimaat tot voedsel en biodiversiteit, vragen om afwegingen tussen zeer complexe oplossingen waarvan de gevolgen niet in hun geheel te overzien zijn. Dat lukt niet op basis van woede of paniek.
Juist nu komt het erop aan om ratio en emotie in evenwicht te brengen. We staan immers niet met lege handen. Er is een veelheid aan veelbelovende technologieën, initiatieven en wetgeving voor ecologisch verantwoorde energie, transport, bouwen, voedsel en alternatieve materialen.
De enige werkelijk duurzame grondstof die we hebben is menselijke intelligentie. Natuurlijk is die verbonden aan emoties. Alleen: oplossingen ontstaan niet door dramatische generalisaties, maar door te investeren in creativiteit en door gesprekken over een gezamenlijke toekomst voor de planeet en de mensheid.
Louise O. Fresco
NRC Handelsblad, 14 december 2020