Door toeval woon je in Haarlem, niet in Homs
Er is geen groter moreel probleem in de EU dan de kwestie van vluchtelingen. Niet de ongelijkheid tussen en binnen lidstaten, niet de verhouding tussen Brussel en de nationale parlementen, zeker niet de gepercipieerde Brusselse arrogantie – dat is allemaal oplosbaar vergeleken bij de vraag hoe Europa moet omgaan met de honderdduizenden die zich aan de grillige zuidelijke grenzen verdringen. Of liever opdringen, door zich letterlijk op hekken te storten en in gammele bootjes. Hun wanhoop is echt, de onverschilligheid en afkeer van de meeste Europeanen ook. Er is geen draagvlak in Europa voor het opnemen van meer vluchtelingen, niet in Italië, Spanje en Malta die aan het einde van hun krachten zijn, en niet in Noord-Europa waar alleen nog een paar actievoerders en politiek correcte intellectuelen voorzichtig opperen dat er iets gedaan moet worden, liefst ergens ver weg. Niet bij de meeste politici die een druppel op de gloeiende plaat – het verlenen van asiel aan enkele duizenden – als ruimhartig humanitair beleid verkopen.
De angst voor vluchtelingen, vreemden uit andere culturen zonder haard en huis die niets te verliezen hebben, is niet onbegrijpelijk. Vreemden zijn, soms niet ten onrechte, geassocieerd met ziekten, verstoring, criminaliteit. Deze aloude angst wordt dankbaar aangewakkerd door politieke partijen op zoek naar de electorale onderbuik. Want dat is de diepere achtergrond: wij willen onze welvaart liever niet delen. We hebben er hard voor gewerkt, nietwaar, en dan komen die armoezaaiers hier die onze banen wegkapen en van plan zijn op onze welvaartsstaat te teren.
Angst voor vluchtelingen is een vorm van zelfbescherming en egoïstisch denken op de korte termijn. Dat was misschien een zinvolle reactie in tijden van schaarste, maar is dat niet nu de welvaart zich steeds verder over de wereld verspreidt. Diezelfde vreemden zijn ook degenen die nieuwe arbeidskrachten leveren, nieuwe ideeën en na enige tijd ook nieuw belastinginkomsten. Zo is het altijd gegaan, in Nederland zelf, in de VS. Geen ruimte voor vluchtelingen? De aarde is geen reddingssloep, want de geschiedenis toont aan dat juist de ‘krapte’ in het sloepje keer op keer leidt tot technische verbeteringen zoals hogere opbrengsten en nieuwe materialen. Een onafzienbare stroom mensen? De groei van de wereldbevolking is zijn piek al voorbij en de Europese bevolking zal tegen het midden van deze eeuw stagneren en snel vergrijzen.
De antivluchtelingenretoriek komt op het moment waarop de VN hun cijfers over armoede hebben herzien: het aantal armen is veel sneller afgenomen dan gedacht, hoe we het ook meten. Afgezien van enkele conflictgebieden, van waaruit de meeste vluchtelingen komen, gaat het beter in de wereld – niet slechter. Maar wij, verwende westerse schaduwdenkers, zien alleen de sombere kant. Jaffe Vink analyseert dat nog eens in zijn nieuwste boek Wie is er bang voor de vooruitgang? Juist omdat het goed gaat en we weinig leed gewend zijn, beschouwen we de huidige tijd als ons geboorterecht, vergetend dat onze welvaart stoelt op historisch en geografisch toeval: een open doorvoereconomie, het ontbreken van een sterke hiërarchie in de samenleving. Dat je in Haarlem en niet in Homs woont, is toeval en zelden een verdienste.
De oplossing voor het vluchtelingenprobleem ligt niet in het versterken van Fort Europa. Grootschalig investeren in vrede en veiligheid in conflictgebieden en in de economische groei in de regio helpt wel. Het probleem is te overzien op een tijdschaal van enkele decennia. Dan wordt het ook weer een kans voor de opbouw van een nieuw Europa. Mits we ons over onze angst en somberheid heen zetten.
Louise O. Fresco
NRC handelsblad 21 mei 2014