De woestijn in!

Soms biedt de literatuur meer zicht op de werkelijkheid dan de krant. En zeker meer dan de officiële bulletins van de overheid. Neem de kwestie-Mali, of liever de kwestie-Mali-Algerije, die binnenkort mogelijk de kwestie-Sahel wordt. Het ministerie van Defensie kopte kort maar krachtig: „Nederland steunt Franse acties in Mali”. Uit andere teksten uit dezelfde bron blijkt enige nuance. Het kabinet heeft Nederlandse transporttoestellen beschikbaar gesteld voor logistieke doeleinden, maar deze zullen niet naar Mali vliegen, alleen naar buurlanden. Hierbij gaat het, zo stelt het ministerie ons gerust, „niet om deelneming aan een militaire operatie”, maar „om logistieke steun binnen een bestaand samenwerkingsverband”. Tja.

Nee, dan de literatuur. In december 2007 werden vier Franse toeristen in koelen bloede vermoord, door een groep extremisten uit Mauretanië. Andere gewelddaden volgden, inclusief een zelfmoordaanslag voor de Franse ambassade in Nouakchott. De terroristen behoorden allen tot de AQMI, AlQaida dans le Maghreb Islamique (die al eerder aanslagen pleegde in Algerije). Dit gegeven verwerkte Jean-Christophe Rufin in zijn roman Katiba (2010). Katiba betekent terroristische eenheid die zich in de woestijn schuilhoudt. Rufin is arts en schrijver, lid van de Académie Française, en tevens ambassadeur in Senegal en de Gambia – volledig volgens de Franse, jaloersmakende traditie waarin intellectuelen een actieve rol in de buitenlandse politiek spelen, en omgekeerd de buitenlandse politiek een legitiem literair onderwerp vormt.

Katiba schetst een wirwar van met elkaar rivaliserende terroristische groepen die ieder overtuigd zijn van hun heilige missie, maar waar onderling wantrouwen en geweld aan de orde van de dag zijn. Een gebied waar de Amerikaanse, Algerijnse en Franse binnenlandse veiligheidsdiensten samenwerken en elkaar dwars zitten. Boven alles raakt de lezer onder de indruk van het gemak waarmee de terroristen zich door de woestijn verplaatsen, met geheime schuilplaatsen en brandstof-, voedsel- en watervoorraden, door nauwkeurige satellietsystemen gemarkeerd. Met eenzame boodschappers die dagenlang door de woestijn rijden wanneer het gebruik van mobiele telefoons tot een minimum beperkt moet worden vanwege de traceerbaarheid. Dit beeld, gebaseerd op Rufins eigen ervaringen, wordt ook bevestigd door het verslag van de speciale VN-gezant, de Canadees Robert Fowler, die in 2008 door dezelfde AQMI werd gekidnapt in Niger en na een half jaar vrijgelaten in Mali.

Wie ooit gereisd heeft door het uitgestrekte gebied tussen Senegal, het zuiden van Algerije, Libië en de Soedan begrijpt de bijna-onmogelijkheid van de Franse interventie. Het is een niemandsland met vage grenzen, waar alleen tribale rechten gelden en overheden door niemand gerespecteerd worden, waar loyaliteiten altijd kortstondig zijn en fluctueren. Het verschil tussen Mali en zijn buurlanden bestaat slechts op papier.

Er zijn allerlei redenen te bedenken waarom Nederlandse steun te rechtvaardigen is. Niemand wil dat gewelddadige islamitische terroristen verder terrein veroveren. Frankrijk is een goede bondgenoot van Nederland. De Franse acties zijn nodig. Het Malinese leger is niet in staat de terroristen te bestrijden.

Het is allemaal waar. Geweld tegen terreur kan nodig zijn, zoals Peter von Uhm zo eloquent betoogde bij TEDxAmsterdam. Maar helaas kleeft aan deze snelle Nederlandse beslissing tot steun aan de Franse actie een behoorlijke dosis naïviteit. Hoe zeker zijn wij van het belang van onze steun en waar die toe leidt? Is het weer een kwestie van een klein beetje doen om niemand voor het hoofd te stoten?

Er zijn immers vragen te over. Wat zijn de Franse intenties precies? Heeft de operatie het karakter van eenmalige, bilaterale steun aan een voormalige kolonie? Gaat het om een breder initiatief tegen het terrorisme? Is er echt sprake van een humanitair belang? Of gaat het om het veiligstellen van Franse belangen in de regio, met name in Niger, met zijn uraniumvoorraden die van wezenlijk belang zijn voor de Franse kerncentrales? Of wil president Hollande vooral zijn daadkracht tonen aan het thuisfront? Het is verbazend dat het parlement nauwelijks kritisch heeft gereageerd (met uitzondering van SP).

Wat voor garanties zijn er dat Mali niet een onmogelijk, jarenlang avontuur wordt in een meedogenloze omgeving, die doet denken aan Afghanistan of Irak? Hoeveel specialisten telt Defensie als het gaat om deze ingewikkelde regio? Vooral: wanneer bepaalt wie dat de actie c.q. de Nederlandse steun een succes is? Militaire operaties vragen ook om een duidelijk eindpunt.

En dan nog: hoe naïef kun je zijn als je, zoals minister Ploumen, graag wilt onderzoeken hoe de Nederlandse inspanningen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking in Mali kunnen worden vergroot? Denken we echt dat we zo ‘duurzame vrede’ kunnen brengen bij Al-Qaeda-achtige terroristen? De groepen waarmee we in de Sahel te maken hebben, zijn geen arme boerinnen zonder waterputten, maar getrainde strijders die grotendeels, als we Rufin en andere bronnen mogen geloven, uit een stedelijk milieu komen, soms zelfs uit Frankrijk, en daar zijn geradicaliseerd. De Nederlandse ervaring op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, hoe lovenswaardig ook, heeft echt geen relevantie in deze strijd.

Louise O. Fresco
NRC handelsblad op 30 januari 2013