De Europese landbouw heeft een plan-Mansholt 2.0 nodig
Tractoren en brandend stro op de snelwegen: in talloze EU-landen vinden boerenacties plaats op een schaal die sinds de melkplassen niet meer gezien is. En ze hebben succes: de Europese Commissie heeft in korte tijd een aantal maatregelen tijdelijk ingetrokken en de Green Deal verzwakt. De reden voor deze ongekende ommezwaai: de angst dat de boerenprotesten de (uiterst) rechtse oppositie in de kaart spelen bij de Europese verkiezingen. Het ongenoegen van ‘gewone’ burgers over wat ervaren wordt als dwingelandij door de elite groeit.
Politieke opportuniteit van Von der Leyen c.s – maar zeer onverstandig. Hiermee lijkt immers alles uitruilbaar. Een beetje minder klimaat tegen een beetje meer boereninkomen. Waar het werkelijk om draait is het belang van de landbouw en het daaraan verbonden jaarlijkse budget van 60 miljard. Sicco Mansholt, verzetsman, minister, Eurocommissaris en de drijvende kracht achter het naar hem vernoemde plan, zei het al in zijn nadagen: het wordt tijd om te denken in termen van algemeen nut en niet meer van productie.
Dat plan is in de loop van de decennia telkens verzwaard met meer eisen, meer regels en controles die jonge boeren het perspectief ontnemen. De noodzaak om efficiënt te produceren bestaat nog steeds, maar er zijn vele doelen bijgekomen. Weeffouten zijn niet uit het plan gehaald waardoor grote boeren nog steeds het meeste profiteren van subsidies. De huidige landbouwpolitiek is een onwerkbare opstapeling van maatregelen. Dat niettemin het plan-Mansholt mede heeft geleid tot een geweldige innovatie in de landbouw waardoor voedsel, het eerste doel gegarandeerd werd en steeds meer ruimte ontstond voor natuur, is voor de meeste Europeanen niet waarneembaar.
Integendeel, als je sommige politici beluistert kan de steun aan de landbouw, of vooruit, die hele landbouw wel weg. Men wijst graag op het geringe aandeel van de landbouw in het bbp en de schade die de landbouw doet. Overigens is dat lage aandeel nogal vertekend: in percentage van de productie- en maakeconomie vertegenwoordigen de landbouw en landbouw-verwerkende sector een aanzienlijk deel. Daarnaast is deze sector anders dan alle andere door het enorme oppervlak. Wie over Europa vliegt, ziet vooral een lappendeken van akkers en weides.
Het nut van de landbouw is vierdelig: het produceren van nuttige landbouwproducten voor voeding en industrie, inclusief op termijn vervangende grondstoffen voor de petrochemie; het beheer van landschap daar waar productie niet het eerste doel is; een bijdrage leveren aan klimaatdoelen door opslag van CO 2 in grasland en bodems, het beheer van waterscheidingen en natte gronden; het leefbaar houden van het platteland.
Daarmee kom je snel tot wat richtlijnen voor een plan. Bijvoorbeeld: geen aan oppervlakte gebonden inkomenssteun of steun voor boeren die kunnen concurreren op de wereldmarkt. Wel steun voor ecologisch gerichte innovatie. Hoogproductieve landbouw concentreren in de meest geschikte gebieden. Landbouw-, voedsel- en grondstoffenketens integreren zodat er zo min mogelijk ongebruikte reststromen ontstaan. Laagproductieve gebieden een landschappelijke functie geven met concrete door boeren te behalen doelen. Tegengaan van leegloop. Geen verplaatsen van praktijken naar derde landen waar de milieudoelen dan niet worden gehaald. Gebruik Remote Sensing en AI om resultaten te monitoren. Coördinatie tussen EU en (sub)nationale niveaus (waardoor geen inconsequenties ontstaan als bij stikstofnormen tussen bijvoorbeeld Nederland en Duitsland).
In 2028 zal het zestig jaar geleden zijn dat het oorspronkelijke plan-Mansholt in werking trad. De Commissie voorziet op zijn vroegst in 2027 met een nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid te komen. Laat dat een vernieuwend plan-Mansholt 2.0 zijn! Want een beschaving die zijn landbouw verwaarloost, ontkent haar geschiedenis én het potentieel voor verandering.