De bloemkool wordt duur betaald. Of niet?
Verontwaardiging gedijt bij simplificatie. Neem de sterke reacties op het besluit van het kabinet om de btw op levensmiddelen te verhogen. Van oppositie tot brancheverenigingen klinkt hevig protest. „Terwijl bijna de helft van alle Nederlanders te dik is, wil de overheid gezond eten moeilijker gaan maken”, aldus een petitie. Vooral gezonde producten zoals groente mogen niet duurder worden.
Even los van het feit dat je eigenlijk niet over gezonde producten kunt spreken, alleen over een gezond voedingspatroon, is het zo simpel nog niet. We weten niet of de prijs de doorslag geeft bij gezond inkopen, of die paar eurocenten echt uitmaken op een bloemkool van één euro. Daarnaast weten we alleen dat een minderheid van de Nederlanders de norm van 200 gram groente per dag haalt. Maar we weten niet hoeveel slechter iemand af is die slechts 100 gram groente eet maar verder gezond leeft.
Waarom mensen te weinig groente eten, begrijpen we ook niet helemaal. Uit het onderzoek Duurzaamheidskompas (2014) blijkt de belangrijkste barrière bij het eten van groente de ‘lastige’ bereiding. Dat past bij eerdere observaties dat mensen soms kiezen voor duur gemaksvoedsel, bijvoorbeeld in eenoudergezinnen waar de energie ontbreekt om te koken.
Aan de beschikbaarheid kan het in Nederland niet liggen. Groenten zijn overal volop te krijgen. Seizoensgroenten zijn betaalbaar. Hier geen voedselwoestijnen zoals in Amerika.
Sterker nog, door dalende inflatie zijn groente en fruit relatief goedkoper geworden. Daar staat tegenover dat ze juist duurder zijn geworden in vergelijking met andere levensmiddelen.
Of de hogere btw gecompenseerd wordt door de verlaging van de inkomstenbelasting, valt te bezien. Zullen supermarkten die aan de consument doorberekenen, moet de leverancier dit betalen of reduceert de supermarkt zijn marges? Wordt die bloemkool echt duurder? Volgens de economische debatsite MeJudice heeft btw slechts een beperkte invloed op consumptiegedrag, en brengt het extra bestuurlijke en administratieve kosten met zich mee. Het CPB suggereert trouwens om het lage btw-tarief maar helemaal af te schaffen.
Dan is er nog de kwestie van ‘substitutie’ als de prijs stijgt. Denk aan vervanging van dure importproducten door goedkopere en lokale; van mango’s naar appels, of prinsessenboontjes naar bloemkool. Zeker zo gezond en duurzaam.
Tegelijk lijkt de groenteconsumptie althans bij jongvolwassenen niet langer te dalen. Kookboeken over groente zijn ongekend populair. Volgens het Voedingscentrum, dat net het receptenboek Vandaag vegetarisch publiceerde, is 55 procent van de Nederlandse bevolking nu flexitariër (minstens drie dagen per week geen vlees). Misschien gaat het dus vanzelf de goede kant op, althans bij de middenklasse. En een verbazende 92 procent van de Nederlanders zegt groente lekker te vinden.
Blijft de belangrijkste vraag, namelijk welk beleid zou helpen om kwetsbare groepen meer groenten te laten eten. Dat zijn lage inkomensgroepen (maar niet per se mensen met een migratieachtergrond), oudere alleenstaanden, voor wie wellicht gemak en niet prijs doorslaggevend is.
Ook beleid gedijt bij simplificatie. We missen helaas een coherent beleid voor een gezonde, duurzame voedselketen waarbij productie, verwerking, hergebruik van afval en consumptie als geheel worden gezien en geoptimaliseerd. Zolang dat niet bestaat, lijkt de verhoging van de btw alleen niet veel effect te hebben in de veelheid van andere factoren die de groenteconsumptie bepalen.
Louise O. Fresco
NRC handelsblad, 15 november 2017