Beperk consumptie in plaats van geboorte
Vijftig jaar geleden verscheen de geruchtmakende bestseller van Paul en Anne Ehrlich, The Population Bomb . Daarin constateerden de auteurs dat „de slag om de wereldbevolking te voeden is verloren” en dat „in de decennia vanaf de jaren zeventig honderden miljoenen zullen sterven”, te beginnen in India. Zelden is een uitspraak zo radicaal weerlegd als deze. In India stegen de graanopbrengsten met een derde en al in 1974 was het land zelfvoorzienend in tarwe en rijst. Dit was geheel en al te danken aan de zogenaamde Groene Revolutie (een combinatie van nieuwe rassen, irrigatie, kunstmest en bestrijdingsmiddelen) van de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Norman Borlaug die min of meer tegelijk met Ehrlichs boek begon.
Dat de Groene Revolutie ook negatieve sociale en milieu- effecten had, doet niets af aan het feit dat miljoenen arme stedelijke bewoners geprofiteerd hebben van de beschikbaarheid van meer, goedkoper voedsel. Dat dat ook weer kan bijdragen aan overgewicht is een demonstratie van het feit dat de mensheid zich voortdurend aan moet passen aan technische en economische veranderingen. Ontwikkeling is niets anders dan leren, corrigeren en formuleren van nieuwe waarden.
Daar geloven doemdenkers als Ehrlich niets van. De grotere voedselproductie is in kringen van Ehrlich juist het gevaar: daardoor komen er nog meer mensen en is er geen kans op zelfregulatie (lees: hogere kindersterfte). Dat is onjuist. In India groeit de bevolking ondanks de beschikbaarheid van voedsel met niet meer dan 1 procent per jaar, de helft van de 2 procent van 50 jaar geleden (overigens nog steeds meer dan China (0,6 procent).
Omgekeerd laat Afrika zien dat precaire voedselproductie bevolkingsgroei niet in de weg staat. De Groene Revolutie heeft het werelddeel nooit bereikt, maar desondanks zal daar de helft van de toekomstige toename van de wereldbevolking tot 2050 plaatsvinden.
Ehrlich, still alive and kicking, neemt nauwelijks iets van zijn boek terug. Hij beschouwt zijn these als correct en voorziet de ineenstorting van de menselijke beschaving binnen een paar decennia. De planeet, zo betoogde hij recent in The Guardian (22/3), kan hoogstens 1,5 tot 2 miljard mensen aan. Radicale geboortebeperking ziet hij als enige oplossing (wat er met het huidige ‘overschot’ van 5,6 miljard moet gebeuren, meldt hij niet). Mogelijk kan de teruglopende kwaliteit van het sperma door toxische stoffen alles oplossen.
Ehrlich vergist zich: op de lange termijn is bevolkingsgroei niet de bepalende factor. Overal ter wereld nemen groeipercentages af, al blijft de totale bevolking zeker tot het einde van de eeuw stijgen. Het is een ijzersterke wet dat economische groei en opleiding van vrouwen direct leiden tot minder kinderen per gezin.
Maar hij brengt wel een ander punt te berde dat niet in de oorspronkelijke The Population Bomb aan de orde kwam: overconsumptie en het groeiende aantal rijke mensen. Zijn nadruk op consumptie is terecht. Wat en hoeveel wij kopen, hoe het geproduceerd en verpakt is, waarheen en hoe het verscheept wordt en wat er daarna mee gebeurt, moet de belangrijkste collectieve correctie van onze tijd worden.
Niet geboorte- maar consumptiebeperking is dus de volgende evolutionaire stap. We zien ook al een culturele verschuiving opdoemen naar het stimuleren van hergebruik en duurzaam produceren op basis van hernieuwbare grondstoffen zonder milieuschade. Dat is geen kwestie van wachten op individuele keuzes. Er zijn politieke instrumenten en scherpe fiscale maatregelen nodig, wereldwijd. Misschien kunnen wij ondertussen al iets doen aan individuele matiging, een luxe die degenen die al veel hebben zich makkelijk kunnen permitteren.
Louise O. Fresco
Column NRC Handelsblad, 17 december 2018