De moestuin van Afrika – in theorie
Column
Louise O. Fresco
Er zijn weinig politieke beslissingen die moeilijker tot uitvoering te brengen zijn. Ik doel op de belofte van de nieuwe leider in Zuid-Afrika, Cyril Ramaphosa, om nu werkelijk de „revolutie” door te voeren en de landonteigening van grote boeren ter hand te nemen. Ook oppositieleider Malema heeft opgeroepen tot snelle onteigening, waar nodig door directe bezetting. Het is een niet mis te verstane echo van de maatregelen van president Mugabe in Zimbabwe.
Radicale woorden doen het altijd goed voor een nieuwe leider. Ogenschijnlijk is het ook een logische stap: de nog steeds voortdurende ongelijke verdeling van land tussen kleine en grote boeren vormt de meest in het oog springende voortzetting van de apartheid. Het Zuid-Afrikaanse parlement heeft jaren geleden al wetten aangenomen die onteigening in het publieke belang mogelijk maken. Vanaf het einde van de apartheid is dit een prioriteit van het ANC geweest, maar grotendeels zonder succes.
De gebeurtenissen in Zimbabwe zouden een waarschuwing moeten zijn. Mugabe was van mening dat er niet betaald hoefde te worden voor land dat was gestolen door de blanke koloniale bezetters. Hij vond ook dat kleine Afrikaanse boeren, mits ze gereedschap kregen, net zo veel konden produceren als de blanke boeren. Het grootste deel van het onteigende land ging vanaf de jaren tachtig echter naar politieke vrienden van Mugabe. De slachtoffers van de landhervorming waren zwarte Zimbabweaanse landarbeiders, die hun banen op de boerderijen verloren. Een enorme val in de agrarische productie was het gevolg.
De vergelijking met Zimbabwe gaat niet zomaar op, maar Ramaphosa’s aankondiging dat hij desnoods zal onteigenen zonder compensatie is een buiging naar de radicale vleugel van Malema. Ook al lukt de juridische onteigening, dan kan de strijd over de compensatie jaren duren, mede omdat de blanke boeren zullen trachten de waarde van hun land op te voeren. De rechtsonzekerheid maakt investeringen in land onaantrekkelijk. Banken die land als onderpand hebben, zien mogelijk de waarde daarvan dalen, omdat er veel land direct weer op de markt komt of er zo weinig met het land gedaan wordt. Het kadaster is zelden foutloos en bron van conflicten. Omdat de corruptie is doorgesijpeld tot het kleinste dorp, is landonteigening zonder rechtmatige verdeling een hachelijke zaak.
Concessies van witte boeren zijn onvermijdelijk om verdere escalatie te voorkomen. Volgens sommige schattingen zouden er sinds het einde van de apartheid al duizenden blanke boeren vermoord zijn in zogenaamde plaasmoorden. Velen leven in permanente angst. Deels zal de overdracht trouwens natuurlijk verlopen omdat deze boeren geen opvolgers hebben. Want wie, behalve een paar jonge wijnboeren, ziet nog toekomst op de boerderij?
Maar met de overdracht naar zwarte boeren wordt het platteland niet ineens gezond. Slechts 3 procent van het land is echt vruchtbaar, tweederde is bruikbaar voor vee. Wie worden de toekomstige zwarte boeren? Zuid-Afrika is een sterk verstedelijkt land met grote verschillen tussen stad en platteland. Arbeid in rurale gebieden is schaars, de voorzieningen zijn belabberd.
Bovendien, in 2015 maakte het land de ergste droogte mee in decennia. Klimaatverandering betekent dat investeringen in irrigatie en droogtetolerante gewassen en weides dringend zijn. Kleine boeren kunnen dat niet opbrengen, de meeste grote ook niet. Zonder geld heeft landhervorming geen enkele kans van slagen.
In theorie kan Zuid-Afrika, dankzij zijn productie van groenten, fruit en wijn, de moestuin van Afrika worden. Maar beloftes over radicale landhervorming zijn misleiding als er niet een financieel plan tegenover staat. „We kunnen van dit land het paradijs maken”, beloofde Ramaphosa. Laten we hopen dat hij zijn eigen woorden serieus neemt.
Deze column is verschenen in
NRC handelsblad op 21 februari 2018
Lees hier de volgende column van 7 maart 2018:
Bij nobele intentie geldt noblesse oblige
- Columns NRC
- 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
- De meest recente column
Steun consument slim bij zijn zelfbetutteling
kunt u nu lezen in NRC handelsblad - Twee weken na publicatie zijn de columns hier te lezen
- Alleen al het plannen maken is hoopgevend31 dec 2018
- Beperk consumptie in plaats van geboorte17 dec 2018
- Kijk niet weg van de honger in Jemen03 dec 2018
- Kernenergie, nu graag de goede discussie19 nov 2018
- Pas op met sluipende gedachteloosheid05 nov 2018
- Onrustbarend: overal eigen nieuws eerst22 okt 2018
- Vervang luisteren niet door zwartmakerij08 okt 2018
- Ga uit van vertrouwen, geen wantrouwen24 sept 2018
- Relativeren helpt het beste tegen jullie stress10 sept 2018
- Vlees eten: romantische en pragmatische keuze27 aug 2018
- Een afgegleden maar onmisbaar ministerie13 aug 2018
- Lezen is geen snelle zelfhulpcursus30 juli 2018
- Meer zonnepanelen? Ja, maar in de Sahara16 juli 2018
- Paddestoelenleer wordt de nieuwe luxe02 juli 2018
- Een beetje stad en een beetje platteland18 juni 2018
- Innovatie: mentaliteit, geen programma04 juni 2018
- Ander klimaat dwingt landbouwrevolutie af07 mei 2018
- De digitale toekomst hoeft niet zwart te zijn18 apr 2018
- Ook bij voedsel is de morele dimensie er04 apr 2018
- De universele waarde van 'lokale' kunst21 mrt 2018
- Bij nobele intentie geldt noblesse oblige07 mrt 2018
- De moestuin van Afrika - in theorie21 feb 2018
- Een echte Amerikaan kan het zelf09 feb 2018
- Het dilemma tussen ingrijpen en helpen24 jan 2018
- De eigen waarheid van verschroeide aarde10 jan 2018