De eigen waarheid van verschroeide aarde
Column
Louise O. Fresco
Als we Fire and Fury tot zijn essentie terugbrengen en de verontwaardiging en afschuw elimineren ten gunste van een kille blik, dan blijft er dit over: een man die op dit moment het ambt van president van de VS bekleedt en die zijn eigen waarheid schept. Hij doet dit door zich te isoleren, te provoceren, ontkennen, overdrijven, roddelen, beschimpen, insinueren en feiten te verzinnen. Hij maakt zijn eigen spelregels. Het enige dat hij niet beheerst, is ironie. Door te reageren als een verongelijkt, zelfgenoegzaam en voortdurend gekwetst individu ondermijnt de president op schrikbarende wijze het ambt. Of de redelijke krachten in zijn omgeving hem in toom kunnen houden, zal de tijd leren.
Onderbelicht blijft dat de president hiermee de toch al glijdende normen voor het publieke debat verder oprekt. Wie maar vaak genoeg en nietsontziend de waarheid verdraait, overdrijft en scheldt, heeft gelijk. Die trend heeft de president niet uitgevonden, maar hij sanctioneert hem. Wat de Zonnegod vermag, kan tegenwoordig iedereen. Quod licet Iovi, non licet bovi is achterhaald in een tijdperk van anti-elitair populisme.
Een Nederlands voorbeeld van Trumpiaanse toonzetting is de column van Ewald Engelen in De Groene Amsterdammer onder de titel Denkend aan Holland: „…zie ik bejaarden op elektrische fietsen met een gelukzalige glimlach door landschappen fietsen die het ecologische equivalent zijn van een Auschwitz, een Dachau of een Srebrenica.”
Hier gaat het zelfs om veel meer dan gewone overdrijving en verdraaiing. De metafoor is tegelijk betekenisloos, vals en onjuist. Engelen schept een onbegrijpelijke eigen waarheid van verschroeide en dorre aarde. Wat is het „ecologische equivalent” van een plek waar een massamoord plaats vond? Geplande massamoord op korenbloemen door landbouwgif? Je kunt dit niet lezen zonder de resonantie van Armando’s „schuldige landschap”, dat de verzwegen en vergeten verhalen uit de oorlog verhult. Insinueert Engelen nu werkelijk dat de ruimtelijke ordening in Nederland het oorlogswerk van nazi-achtige figuren en instellingen is? Hoe je ook de uitbreiding van steden, snelwegen, landbouw en industrieterreinen betreurt, Nederland is bijna overal een onmiskenbaar groen land dat internationaal bewonderd wordt om zijn natuurbescherming en landschapsherstel.
In de Engeleniaanse vergelijking schuilen ook nog wat addertjes, of liever een flink nest giftige reptielen, onder het al of niet verschroeide gras. Met de provocatie sluipt een onacceptabele relativering binnen. Auschwitz staat blijkbaar gewoon voor „heel erg”, en bovendien suggereert „een Auschwitz” dat er talloze van bestaan, en dat het daar misschien destijds allemaal niet zo erg was. Hoe frivool kun je zijn door het Nederlandse landschap te vergelijken met het falen van Nederland (waarover een kabinet is gevallen) in Srebrenica, en dat op een lijn te zetten met concentratie- en vernietigingskampen uit de Tweede Wereldoorlog? En mis de „gelukzalig glimlachende bejaarden” niet: een monddood gemaakt, blind volk dat zich slechts om zijn eigen vertier bekommert en oorlogsdaden laat begaan.
In een tijd van fake news zijn associatieve vergelijkingen een dankbare stijlfiguur. Maar wie dergelijke huiveringwekkende metaforen gebruikt, diskwalificeert zich en escaleert het debat op onzuivere gronden. Je mag natuurlijk provocerend zeggen dat Nederland zijn landschap uitverkoopt aan het grootkapitaal. Dat is een mening waarover discussie mogelijk is. Je mag emotioneel worden over het verdwijnen van het zinkviooltje en de veldleeuwerik. Maar een verwijzing Auschwitz, Dachau en Srebrenica is een extreme overdrijving die volledig ongelijksoortige zaken aan elkaar verbindt. Dat is geen ironie, maar manipulatie en kwetsen. Een columnist moet zich verre houden van de technieken van de huidige Amerikaanse president. Hij schept geen eigen waarheid, maar hij verheldert en duidt die naar vermogen.
Deze column is verschenen in
NRC handelsblad op 10 januari 2018
Lees hier de volgende column van 24 januari 2018:
Het dilemma tussen ingrijpen en helpen
- Columns NRC
- 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
- De meest recente column
Steun consument slim bij zijn zelfbetutteling
kunt u nu lezen in NRC handelsblad - Twee weken na publicatie zijn de columns hier te lezen
- Alleen al het plannen maken is hoopgevend31 dec 2018
- Beperk consumptie in plaats van geboorte17 dec 2018
- Kijk niet weg van de honger in Jemen03 dec 2018
- Kernenergie, nu graag de goede discussie19 nov 2018
- Pas op met sluipende gedachteloosheid05 nov 2018
- Onrustbarend: overal eigen nieuws eerst22 okt 2018
- Vervang luisteren niet door zwartmakerij08 okt 2018
- Ga uit van vertrouwen, geen wantrouwen24 sept 2018
- Relativeren helpt het beste tegen jullie stress10 sept 2018
- Vlees eten: romantische en pragmatische keuze27 aug 2018
- Een afgegleden maar onmisbaar ministerie13 aug 2018
- Lezen is geen snelle zelfhulpcursus30 juli 2018
- Meer zonnepanelen? Ja, maar in de Sahara16 juli 2018
- Paddestoelenleer wordt de nieuwe luxe02 juli 2018
- Een beetje stad en een beetje platteland18 juni 2018
- Innovatie: mentaliteit, geen programma04 juni 2018
- Ander klimaat dwingt landbouwrevolutie af07 mei 2018
- De digitale toekomst hoeft niet zwart te zijn18 apr 2018
- Ook bij voedsel is de morele dimensie er04 apr 2018
- De universele waarde van 'lokale' kunst21 mrt 2018
- Bij nobele intentie geldt noblesse oblige07 mrt 2018
- De moestuin van Afrika - in theorie21 feb 2018
- Een echte Amerikaan kan het zelf09 feb 2018
- Het dilemma tussen ingrijpen en helpen24 jan 2018
- De eigen waarheid van verschroeide aarde10 jan 2018