NRC Handelsblad

Geen Egyptische Obama

Louise O. Fresco

De verleiding is dan ook groot om in Mohamed ElBaradei de ideale opvolger van Mubarak te zien

In zijn befaamde speech in 2009 op de campus van de Universiteit van Kairo betoogde president Obama dat er weinig verschil was tussen de VS en de islamitische wereld: „Ze delen dezelfde principes van gerechtigheid en vooruitgang, tolerantie en de waardigheid van alle mensen.”

In theorie is daar weinig tegen in te brengen, maar het laatste Arab Human Development Report, een van de weinige gezaghebbende publicaties over de regio geschreven door Arabieren en uitgegeven onder auspiciën van de VN, windt er geen doekjes om. De regio stagneert al jaren door de afwezigheid van werkelijke democratie, kwetsbare economische en maatschappelijke structuren, de ondermijning van de ecologische bestaansbasis en het gebrek aan beleid gericht op ontwikkeling. Jonge generaties hebben geen enkel uitzicht op werk dat het bestaansminimum garandeert. Het aantal ondervoede mensen neemt er zelfs toe. Als er al ergens sprake is van groei, dan gaat die nooit gepaard met een betere sociale verdeling, want slechts een minuscule toplaag profiteert. Wie getalenteerd is en/of geld heeft, trekt naar elders, wie achterblijft, heeft geen keuze. En heeft ook niets te verliezen bij chaos, plundering en wetteloosheid.

Dat de vlam op een dag in de pan zou slaan in de Arabische wereld, is dus niet verbazend. Na het relatief onbetekenende Tunesië volgt nu het veel belangrijkere Egypte met zijn bijna 83 miljoen inwoners, die veel minder hoogopgeleid zijn, en waar de kleine middenklasse geen dempende werking kan spelen. Meer dan 40 procent van de Egyptenaren leeft onder de armoededrempel. De voedselvoorziening is er precair, hoewel de Nijldelta een van de oudste landbouwgebieden ter wereld is.

Terwijl Obama nog aarzelt of hij Mohamed ElBaradei – naar wie waarschijnlijk zijn voorkeur uitgaat – zal steunen, doet Europa niet veel meer dan de adem inhouden. Als weldenkende westerling hoop je op een snelle, vreedzame oplossing, voor Egypte en voor de wankele situatie in het Midden-Oosten. De verleiding is dan ook groot om in ElBaradei de ideale opvolger van Mubarak te zien. Net zoals heel Europa destijds vóór Obama had willen stemmen, staan we nu achter deze minzame diplomaat die de Nobelprijs voor de Vrede heeft gewonnen als hoofd van het Internationaal Atoomenergie Agentschap. Een man die open staat voor verandering, een goede communicator, niet corrupt, iemand die, zo hopen wij, de brug kan slaan tussen de verschillende partijen, en zijn sporen in het beslechten van conflicten heeft verdiend, die Iran, Noord-Korea en de VS de les heeft gelezen.

Natuurlijk, Egypte is niet te vergelijken met de VS, en ElBaradei niet met Obama. Toch doet het Egyptische verlangen naar verandering denken aan het begin van de campagne van Obama. De bekende schrijver Alaa el-Aswani (van The Yacoubian Building) noemt hem symbool van de hoop op verandering. Ook bij ElBaradei spelen sociale media hun rol en worden medestanders geworven via internet. Maar het belangrijkste is dat het, net als destijds in de VS, ook nu in Egypte gaat om een land dat wanhopig op zoek is naar verandering en geloofwaardig leiderschap.

De situatie is onnoemelijk complex, internationaal, maar ook binnenslands. De elite maakt zich uit de voeten, de middenklasse is als de dood voor chaos en van de regering is niets te verwachten. Het leger blijft voorlopig afzijdig.

Al sinds jaren verwacht iedereen dat vrije verkiezingen de Moslimbroederschap aan een klinkende overwinning zullen helpen vanwege haar aanhang onder de bevolking. In arme wijken en streken heeft de Broederschap de taken van de overheid overgenomen, zoals onderwijs en gezondheidszorg.

Ondanks de relatief gematigde elementen die de Broederschap ook kent, is een dergelijke overwinning moeilijk te accepteren voor het leger (en voor het Westen). Een Algerijns scenario zou kunnen dreigen.

ElBaradei roept op tot een regering van nationale eenheid en spreekt zich nog niet echt uit over zijn ambities. Hij heeft weinig kans van slagen. Niet alleen omdat hij door de media wordt weggezet als een intellectueel, maar ook omdat de Egyptische grondwet zijn onafhankelijke kandidatuur in de weg staat (hij moet alleen al 65 stemmen uit het parlement hebben en 25 van de senaat).

In zijn Kairo-speech sprak Obama van een nieuw begin, waarbij hij doelde op de relatie tussen de VS en de moslims. Wat hij niet zei, is dat een nieuw begin pas komt, wanneer ook de moslimwereld zelf opnieuw begint. Daarvoor vormt Egypte de testcase, en misschien is ElBaradei een van de katalysatoren.

De komende dagen zal blijken of de kalmte kan terugkeren en wat voor leider het land nodig heeft. Hoe hardnekkig en ongebalanceerd ook, de Tea Party is een fluitje van een cent vergeleken bij de Moslimbroederschap.

ElBaradei is een man van de dialoog, niet van geweld. Hij is een meester in het geduldig voeren van delicate onderhandelingen. We kunnen alleen hopen dat de Moslimbroederschap en het leger zijn aanpak zullen gedogen.

 

Deze column is verschenen in NRC handelsblad op
2 februari 2011

Download pdf: Geen Egyptische Obama