Zinvol leven
Louise O. Fresco
Het is een vrij eenvoudig verhaal, dat wellicht pas in de handen van een auteur als Somerset Maugham of Anita Brookner echte diepgang zou krijgen. Een Europese vrouw, niet knap maar ook niet onaantrekkelijk, laten we haar Barbara noemen, met een leven dat aanvankelijk weinig te wensen overlaat. Afkomstig uit een familie van onderwijzers, een studie pedagogiek, bij toeval beland bij de Verenigde Naties, als stagiaire.
Langzaam klimt ze op naar een leidinggevende post in New York waar ze er alles aan doet om haar superieuren te behagen. Het is een prettig bestaan: een belastingvrij salaris, flexibele werktijden, veel interessante ontmoetingen. Ze reist regelmatig naar conferenties in de hele wereld waar ze vlotte speeches geeft over armoede en onrecht. Ze is populair en geeft vaak feesten in haar elegante appartement.
Geleidelijk groeit het besef dat ze zich nauwelijks iets hoeft te ontzeggen. Ze vertelt er graag over: over haar modieuze kleren, schoonheidsbehandelingen, vakanties in luxe hotels. Natuurlijk zijn het tevens instrumenten op zoek naar Mr Right, de juiste man. Zo bereikt ze haar vijfenveertigste verjaardag, een zondagskind zou je zeggen.
En dan, bij de volgende promotie die haar niet kon ontgaan, wordt ze gepasseerd door een jongere vrouw uit een ontwikkelingsland. En dat patroon herhaalt zich. De laatste van haar minnaars maakt het uit. Opeens, tot verbijstering van haar vrienden – en dat zijn er velen – laat ze zich overplaatsen naar een oorlogsgebied in Afrika. Is het omdat ze weet dat ze anders geen nieuwe carrièrekansen krijgt? Of zoekt ze echt een totale verandering? Ze laat zich er niet duidelijk over uit.
Kort na haar aankomst in een van de meest desolate veldposten die de VN kent, wordt bij haar een hersentumor geconstateerd. Ze sterft drie maanden later. Haar geld en bezittingen laat ze na aan een humanitaire organisatie.
Op een of andere manier moest ik weer aan Barbara denken toen ik de interviews las met Samantha Powers en de recensies over haar biografie, Chasing the Flame, van Sérgio Vieira de Mello, de Braziliaanse VN-diplomaat die in 2003 omkwam bij een bomaanslag op het VN-hoofdkwartier in Bagdad. Zoals Powers op briljante wijze laat zien, was Sérgio een held van de oude stempel. Flamboyant, charmant, vol bravoure, onvermoeibaar, een talenwonder, in zekere zin verliefd op het gevaar. Un homme à femmes bovendien, zoals dat in die wereld heet, met politiek incorrect gedrag jegens vrouwen dat van hem net wel getolereerd werd. Een telg uit een goede familie die ooit als student in Parijs flirtte met het communisme, die er genoegen in schepte om als een wervelwind in de brandhaarden van de wereld orde op zaken te stellen. Zijn levensverhaal leest als de geschiedenis van de geopolitieke en humanitaire conflicten van onze tijd.
Sérgio kwam overal waar rampspoed bestond, in de Balkan, in het Midden-Oosten, in Oost-Timor, en, op het laatst, in Irak. Hij was een openlijk tegenstander van de oorlog daar, en had in eerste instantie zijn benoeming daar geweigerd.
Een vroegtijdige, en zeker een tragische dood, geeft achteraf een extra diepte aan een leven. Al die pogingen van Barbara om gelukkig te worden, lijken in het licht van haar onverwachte overlijden nog navranter. En zelfs bij Sérgio kun je je afvragen of hij dezelfde heldenstatus had verworven als hij niet op zo een dramatische wijze omgekomen was.
Powers’ biografie laat zien hoe ingewikkeld de werkelijkheid is. Een held is nooit eendimensionaal. Geheel in de geest van Sartre maakte hij vuile handen als het nodig was: hij dronk wijn met de Khmer Rouge en kocht cadeautjes voor Slobodan Milosevic. Soms, als het er echt op aankwam, was hij niet bang de waarheid te zeggen.
Maar veel vaker voelde hij zich gedwongen tot het compromis, tot de halfslachtigheid die nodig was om de machtigen van deze aarde te vriend te houden en in ieder geval met hen in gesprek te blijven over het lot van degenen om wie het allemaal begonnen was – de armen, de vluchtelingen. Hij rechtvaardigde zijn gedrag voor zichzelf door te zeggen dat confrontatie averechts zou werken.
Helaas, ondanks al die onvermoeibare inspanningen, van Sérgio en van zeer vele naamloze medewerkers, is er nauwelijks iets opgelost. De VN blijven grotendeels machteloos – de voortdurende impasse in de Veiligheidsraad over de vluchtelingen in Darfur vormt de beste illustratie.
Van een mensenleven beklijft uiteindelijk meestal weinig, zelfs van een heldenleven. Levens van anderen roepen altijd vragen op over ons eigen bestaan, over de zin van alles, de verhouding tussen het doel en de middelen, over wat geluk is en teleurstelling. En over hoe ons eigen leven achteraf gewogen zou moeten worden.
Ik heb ze beiden ontmoet, Barbara en Sérgio. Allebei duiken ze nog af en toe in mijn gedachten op. Wat me bijblijft, is niet wat ze precies deden of dachten, maar hoe ze leefden. Misschien was Sérgio uiteindelijk meer een held door zijn persoonlijkheid en zijn principes dan door de som van zijn daden. Een held juist door zijn complexiteit, zijn fouten en zijn twijfel – een type held niettemin waarvan de wereld er niet genoeg kan hebben. Het is te hopen dat in de Hollywoodfilm over zijn leven die nuances niet verloren gaan.
Deze column is verschenen in NRC handelsblad op 24 juni 2008
Download pdf: Zinvol leven
- Columns NRC
- 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
- Kunstkalkoen uit algen of lupines23 dec 2008
- Klimaatprobleem wordt niet opgelost door overdrijving
09 dec 2008 - Yes, we can! Maar hier ook?25 nov 2008
- Blind voor de tentakels van de criminaliteit11 nov 2008
- Baden in weelde28 okt 2008
- Over graaien en groeien14 okt 2008
- Eenvoudig koken in tijden van overvloed30 sept 2008
- Veilig weggedoken achter onze hoge dijken16 sept 2008
- De duurzame erfenis van de jaren tachtig02 sept 2008
- De renaissance van het platteland19 aug 2008
- Moderne vrouwen05 aug 2008
- Vakantie R, de bijsluiter08 jul 2008
- Zinvol leven24 jun 2008
- Dromen van de Middellandse Zee10 jun 2008
- Overvloed en ongeluk27 mei 2008
- De blinde en de olifant13 mei 2008
- Italiaanse toestanden29 apr 2008
- Arrogantie misstaat elke hooggeplaatste15 apr 2008
- Marie, het haakje zit aan de binnenkant01 apr 2008
- Voedsel is geen olie18 mrt 2008
- Meneer de president, Afrika is geen speeltje04 mrt 2008
- Verlammende en niet gerechtvaardigde nervositeit19 feb 2008
- Innoveren met voornamen en glazen wanden05 feb 2008
- Mijn film over de islam22 jan 2008
- Afghanistan na 201008 jan 2008
- Drie denkfouten over het klimaatprobleem11 dec 2007