Poldermodel niet fit? Pas aan of doe het weg
Column
Louise O. Fresco
Op 12 februari is het weer Darwin Day , de geboortedag van de evolutionair bioloog Charles Darwin (1809-1882). Tot diens erfenis behoort de term survival of the fittest , die overigens voor het eerst werd voorgesteld door de filosoof Herbert Spencer, in hun briefwisseling. ‘Fit’ niet zozeer in de betekenis ‘sterk’, maar ‘meest aangepast’; individuen die het best passen bij lokale omstandigheden, de meeste kans hebben hun genen door te geven. Soms leidt dat tot extreme specialisatie zoals bij de panda of de orchidee.
De harde competitie die hieruit spreekt is sindsdien sterk genuanceerd door bijna alle disciplines. Niet alleen mensen, maar ook microben, planten en dieren zijn vaak beter af dankzij samenwerking in plaats van individuele strijd.
Primaten kunnen zelfs bij afwezigheid van dwang dingen samen doen, maar in complexe menselijke samenlevingen is vrijwilligheid alleen niet voldoende. Om de belangen van velen tegelijkertijd te wegen en gewenst gedrag te bevorderen hebben wetten en moraliteit zich ontwikkeld. De Nederlandse variant hiervan is een verfijnd stelsel van overleg en besluitvorming: het poldermodel, ons meerpartijenstelsel en talloze instituties als SER, planbureaus en adviesraden. Het heeft ons lang tot een welvarend, vredig land gemaakt. Maar is dit hele circus nog wel fit in darwiniaanse zin? Of zijn al die groepen te veel gespecialiseerd, alleen passend in de specifieke polderniche, terwijl we ingehaald worden door de veranderingen om ons heen?
Wordt het stilstand of vooruitgang in het jaar tot de Tweede Kamerverkiezingen, volgend jaar maart? Het klimaatvraagstuk is daarbij een aardige toetssteen. Om twee redenen: het gaat om de echt lange termijn en om materie die bijna geen burger beheerst. Tot zover hebben we dat via talloze speciale overlegrondes opgelost. Klimaattafels – kan het polderachtiger?
Maar leidt meer overleg werkelijk tot betere oplossingen? Of zijn we gedoemd tot losse acties omdat er op de meeste terreinen geen consensus is over de beste oplossingen? Waarschijnlijk vinden we de beste oplossingen pas als we over de grenzen heen kijken en voorbij de polder. Nederland is te klein en heeft nog te weinig mogelijkheden om op eigen grondgebied groene energie op te wekken en koolstof op te slaan.
Het poldermodel biedt weinig ruimte voor zo’n grotere aanpak. Sterker nog, in de ware geest van de polder moet iedereen onmiddellijk zijn bijdrage leveren, te beginnen bij de burger. Minder vliegen en autorijden, geen open haard, minder vlees, geïsoleerde woningen, geen plastic en vooral consuminderen. Maar weinigen staan te springen om hun gedrag te veranderen of te investeren in waterpomp of elektrische auto. Anderzijds zijn jongeren boos dat het gepolder niet ver genoeg gaat. Enorme ambities en zalvende woorden leiden in de polder tot babystapjes of eenzijdige oplossingen.
Zo zien we de klimaatdepressie naderen: machteloosheid, soms geuit in onverschilligheid, woede en cynisme over de kleine en fragmentarische stapjes, dan weer euforisch over spectaculaire oplossingen (bijvoorbeeld waterstof). Provincies en gemeentes zijn al evenzeer in verwarring. Polarisatie ligt op de loer: ‘ze’ beslissen maar over ons en ‘wij’ moeten inleveren.
Als ons poldermodel niet fit is, moeten we het veranderen. Zo kunnen we leren ons beter aan te passen aan de noodzaak om beter te plannen. Inzichten uit de evolutie- en speltheorie helpen hier: samenwerking loont uiteindelijk, mits transparant en fair. Juist dat moet de inzet zijn voor de campagnes.
Deze column is verschenen in NRC handelsblad op 10 februari 2020
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/02/10/poldermodel-niet-fit-pas-aan-of-doe-het-weg-a3989827- Columns NRC
- 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
- De meest recente column
Dramatisch doen over de planeet lost niets op
kunt u nu lezen in NRC Handelsblad
Twee weken na publicatie zijn de columns hier te lezen - Toon me je klerenkast en ik zeg je wie je bent30 nov 2020
- Verbeelding helpt het ondenkbare dromen16 nov 2020
- Universele rouw is evolutionair begrijpelijk02 nov 2020
- Versoepel de EU-regels voor crispr-cas19 okt 2020
- Biodiversiteit is ook een morele toetssteen05 okt 2020
- Gebrek aan empathie ondermijnt Nederland21 sept 2020
- Het gepersonaliseerde studiepakket komt7 sept 2020
- Oertijd is te complex voor theorietjes24 aug 2020
- De overheid creëerde het coronaverzet zelf10 aug 2020
- Honger is oplosbaar – maar niet overal27 juli 2020
- Geen keuken staat geheel op zichzelf13 juli 2020
- De canon: zo ziet Nederland zichzelf dus29 juni 2020
- Kunst doet nooit wat de samenleving eist15 juni 2020
- We laten ons niet nog een keer verrassen18 mei 2020
- Als het recht op vraag of antwoord ontbreekt 04 mei 2020
- Wat een tijd om te mogen (be)studeren20 apr 2020
- Protectionisme op de voedselmarkt: funest06 apr 2020
- Onze overwinningen zijn altijd tijdelijk 23 mrt 2020
- Grijp coronavirus aan als leerproces09 mrt 2020
- Weg met apathie van white man’s burden24 feb 2020
- Poldermodel not fit? Customize or do away10 feb 2020
- Een :-) zegt níet meer dan duizend woorden27 jan 2020
- Wie zou Rembrandt vandaag schilderen?13 jan 2020