De strijd tussen angst en vernieuwing
Column
Louise O. Fresco
Moet je door het leven gaan als optimist of pessimist? De meeste mensen zullen antwoorden dat ze het de ene dag zonniger inzien dan de andere. Het gaat echter niet om humeur maar om een fundamenteel verschil in attitude en de gevolgen daarvan. Reden genoeg tot pessimisme: een etterende economische en monetaire crisis, flagrante corruptie en incompetentie die in veel landen het vertrouwen in de staat ondermijnen, vluchtelingen en spanningen rond migratie, afbrokkelende Europese en trans-Atlantische allianties en zwakke leiders met toegang tot chemische en/of kernwapens. Het ziet er niet goed uit en zelfs waar het er wel goed uitziet, twijfelt de pessimist (m/v) daaraan. Voor de pessimist zit aan alles een negatieve of zelfs apocalyptische kant. Ook al geeft de pessimist toe dat de Nederlandse consument bijvoorbeeld over diverser en beter voedsel beschikt dan ooit, dan overheerst toch het gevoel dat dit obesitas, afname van de bijenstand en antibioticaresistentie in de hand werkt.
Voor de optimist (m/v) ziet de wereld er diametraal tegenovergesteld uit. Politieke problemen verminderen zienderogen dankzij verbeteringen in voedingstoestand, gezondheid, levensverwachting, arbeidsomstandigheden, individuele rijkdom en keuzemogelijkheden, afnemende criminaliteit, meer natuur en vrede in de meeste landen. Het kan niet op voor de optimist met de Nederlandse economie. En waar het nog niet helemaal goed gaat, bijvoorbeeld met ons voedsel, ziet de optimist het wenkend perspectief van revolutionaire technologie: sensoren om de consument te helpen gezond te eten, suiker- en vetvervangers en nieuwe antibiotica.
Het zijn wereldbeelden die elkaar niet ontmoeten. De pessimist claimt vooralsnog de morele superioriteit. Wie voorspelt dat de wereld ten onder gaat aan verwoestijning, overstroming en vervuiling, en de kapitalistische mensheid daarvan de schuld geeft, lijkt een beter mens tegenover het oppervlakkige vooruitgangsdenken van de optimist. Die ergert zich mateloos aan het opgeheven vingertje en het masochisme van de pessimist.
Pessimisme is zo hardnekkig omdat er evolutionaire voordelen zijn. De basis is angst en die is soms een goede raadgever. Onze voorvaderen op de Afrikaanse savanne die werden bedreigd door een leeuw, konden beter angstig vluchten dan iets met blote handen proberen. Gelukkig hebben ze ook geleerd samen te werken en wapens te ontwikkelen om de leeuw op afstand te houden (en nog veel meer). Kijk, zegt de optimist: dankzij leren komen we verder.
Aan de basis van het verschil tussen pessimist en optimist ligt een verschil in denken over tijd- en ruimteschaal. De optimist ziet wereldwijde trends die allemaal de goede richting uitgaan, gelooft in technische oplossingen op de korte en lange termijn en praat daar rationeel over. Tegenover iedere wetenschappelijke bevinding stelt de pessimist andere gegevens of persoonlijke anekdotes die het tegendeel bewijzen.
Pessimisme is ten diepste moralistisch, optimisme is inherent technocratisch. De pessimist heeft gelijk met een deel van zijn zorgen, net als de optimist met zijn vertrouwen in vooruitgang. Maar beiden overschatten hun oordeelsvermogen: de pessimist ziet te veel gevaren, de optimist denkt te makkelijk over oplossingen. De pessimist wil een maatschappij waarin elk risico is uitgebannen, de optimist noemt risico’s kansen en denkt dat negatieve neveneffecten te overkomen zijn. De mens heeft altijd gebalanceerd tussen angst en vernieuwing. Angst alleen werkt verlammend, maar blinde vernieuwing leidt tot chaos. Mensen, partijen, instellingen zelfs landen zijn in te delen langs de as optimist – pessimist. Een dialoog is dringend gewenst: wat zijn reële gevaren, wat zijn haalbare oplossingen? Het lijkt de kabinetsformatie wel.
Deze column is verschenen in NRC handelsblad op 6 september 2017
- Columns NRC
- 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
- Vegetarisch is niet langer excentriek27 dec 2017
- Afrika zal zich achter China scharen22 dec 2017
- Hoe om te gaan met het Russisch fatalisme13 dec 2017
- Onder onze voeten kolkt een lavastroom29 nov 2017
- De bloemkool wordt duur betaald. Of niet?15 nov 2017
- Omgeving bepalend bij seksueel misbruik01 nov 2017
- Kom met alternatieven voor dit regeerakkoord18 okt 2017
- Alcohol maakt u lelijker dan u lief is04 okt 2017
- St. Maarten ideaal voor duurzame toekomst20 sept 2017
- De strijd tussen angst en vernieuwing06 sept 2017
- Blijf thuis, toerist: het Rijks staat ook online23 aug 2017
- Xylella, een tragedie met alleen verliezers09 aug 2017
- De mens, een prestatiemachine 26 juli 2017
- Het grote ontbloten is weer begonnen11 juli 2017
- Congo is niet ver-van-mijn-bed 28 juni 2017
- Durft Den Haag nog wel vooruit te lopen?14 juni 2017
- Ramadan gaat over meer dan voedsel31 mei 2017
- Macrons kans: de smaak van la France17 mei 2017
- Die somberheid over de aarde deel ik niet03 mei 2017
- Anders over voedsel denken – door Big Mac19 apr 2017
- Klimaat: vermijd demoniserend denken05 apr 2017
- GroenLinks heeft VVD en bedrijfsleven nodig 22 mrt 2017
- Alleen vrede maakt al het andere mogelijk08 mrt 2017
- Mannenmoratorium helpt de democratie22 feb 2017
- Toon respect voor de VS, ondanks Trump08 feb 2017
- De beste garantie tegen oorlog en armoe25 jan 2017
- Gevraagd: nationaal debat over voedsel11 jan 2017