NRC Handelsblad

Hamburgerperikelen

Column
Louise O. Fresco

Eindelijk is hij dan in Londen aan de wereld vertoond, met veel superlatieven en een publiek van honderden journalisten. De labburger, de synthetische hamburger, de hamburger uit het petrischaaltje, de kweekvleesburger of hoe je hem ook wilt noemen. Voor insiders was zijn geboorte bepaald geen verrassing, want al sinds decennia wordt gepleit voor de toepassing van medische en microbiologische technieken in de vleesproductie, onder anderen door Willem van Eelen. Blijkbaar vond de geldschieter dat de tijd rijp was voor een heuse campagne. Die geldschieter, weten we nu, is de zeer gefortuneerde Sergey Brin, medeoprichter van Google, die graag investeert in avant-garde groene projecten.

Over de merites van de kunstmatige hamburger kunnen we kort zijn. Wat in Londen vertoond werd is een proof of concept, het aantonen van een mogelijkheid voor de toekomst, niet een kant- en klare oplossing. Wie er over zeurt dat de prijs belachelijk is (250.000 euro), slaat de plank mis. Het gaat in deze fase niet om het economisch haalbare, maar om filosofie en technologie.

De filosofie is dat vlees slecht is voor het milieu en voor dieren. De technologie draait om een alternatieve manier om toch spierweefsel te maken zonder tussenkomst van een dier. Op beide is het nodige aan te merken.

Om te beginnen is het ironisch dat professor Post begint met een hamburger om de voordelen van kunstvlees aan te tonen. Logisch, want een biefstuk produceren is technisch veel lastiger. Maar juist aan de hamburger kleven veel minder bezwaren dan de meeste consumenten denken. Hamburgers bestaan dankzij het gebruik van vleesresten die van karkassen worden afgeschraapt, een efficiënte vorm van recycling dus. Als we geen hamburgers van dit vlees maken, wordt het in ieder geval niet voor menselijke consumptie gebruikt en verspillen we hulpbronnen. Daarnaast suggereert Post dat geen vlees of kunstvlees het beste voor het milieu is. Dat is wel heel kort door de bocht. Enerzijds zijn er valide redenen waarom kinderen, zwangere en lacterende vrouwen en bejaarden af en toe baat hebben bij een stukje vlees. De ongeveer twee miljard mensen die nu kwalitatief en kwantitatief ondervoed zijn, hebben baat bij vlees en zullen daar, mede om culturele redenen, niet snel vanaf stappen. Anderzijds beseft Post blijkbaar niet dat veel land dat nu als graasland wordt gebruikt, grotendeels ongeschikt is voor akkerbouw, omdat het te nat (veenweides), te droog (Sahel), te koud (Mongolië) of te stenig (Midden-Oosten) is. Het omzetten van natuurlijke vegetatie, die de mens niet kan verteren, door grazers is een logische manier van landgebruik, mits er gelet wordt op overbegrazing en bodemdegradatie. In milieukundig opzicht is er een enorm verschil tussen herkauwers, melkkoeien die krachtvoer krijgen en varkens en kippen die volledig gevoerd worden. Trouwens, als we die natuurlijke weides niet door herkauwers laten begrazen die wij consumeren, dan worden ze ingenomen door wilde dieren die evengoed broeikasgassen uitstoten.

De grootste fout bij de lancering van de synthetische hamburger is niet eens de toon van overspannen verwachtingen, maar het niet neerzetten van deze hamburger in de context van een scala aan alternatieven, zoals de vervanging van een deel van vlees door plantaardige ingrediënten, insecten en vis, ieder met hun eigen voor- en nadelen. En hun risico's. Want als er iets onderbelicht is gebleven bij de synthetische hamburger, dan is het wel het feit dat deze hamburger uit stamcellen is opgekweekt. Daar hoeft technisch en ethisch niets tegen te zijn. Maar gezien de enorme gevoeligheid van het publiek voor Frankenfoods en andere „manipulaties” door, zoals ze soms gezien worden , ongecontroleerde nerds in duistere laboratoria, zou ik juist dit aspect vanaf het begin openlijk benadrukt hebben. Inderdaad, dames en heren consumenten, deze hamburger bestaat uit stamcellen die zijn gestimuleerd om spiercellen te worden. Stamcellen bieden fantastische mogelijkheden en u hoeft daar niet bang voor te zijn, maar het is wel goed dat u het weet. Want de moeizame discussies over biotechnologie en genetische modificatie laten wel zien hoe een technologie onnodig in een verkeerd daglicht komt te staan en hoe moeilijk het dan is om de echte, wetenschappelijk onderbouwde risico’s en de mythologie uit elkaar te houden. Daarbij moet dus zo snel mogelijk uitgelegd worden wat de nadelen van stamcellen zouden kunnen zijn, hoe die getoetst en gereguleerd worden en wat voor internationale afspraken daarvoor gelden of moeten worden gemaakt.

Kortom, bij de lancering van deze kunstmatige hamburger is de kans gemist om de kwestie van de vleesconsumptie te nuanceren en om de technologie te verduidelijken. Vaak roept wat gepresenteerd wordt als een spectaculaire doorbraak vroeg of laat teleurstelling op. Het managen van de percepties bij het grote publiek lijkt me op dit moment minstens zo belangrijk als het terugdringen van de kosten. Synthetisch vlees komt ooit wel een keer, als een van de vele opties voor onze eiwitvoorziening.

Deze column is verschenen in NRC handelsblad op
woensdag 14 augustus 2013


Download pdf: Hamburgerperikelen