NRC Handelsblad

Zen en de politiek

Column
Louise O. Fresco

Een stormvlaag/dan komen de bladeren/weer tot rust. Deze regels van de beroemde zeventiende-eeuwse zendichter Matsuo Basho schoten me te binnen toen ik op Schiphol landde uit Japan, in een Nederland waar in enkele dagen alles anders is geworden.

Of anders? Soms worden de dingen vanzelf overzichtelijk. Een windvlaag, woest bewegende bladeren en daarna weer stilte. Wat uiterst ingewikkeld leek, en voor veel onrust zorgde, blijkt ineens eenvoudig. Terwijl de hoofdrolspelers manoeuvreerden op het glibberige, winderige bergpad, blijken nu de wolken op te trekken en ontstaat een helder vergezicht. De bladeren van de bomen komen tot rust, een zekere kalmte daalt neer. Een vleugje zen in de politiek doet wonderen in deze woelige tijden…

De kalmte is misschien nog niet tot in alle hoeken doorgedrongen, maar er kan geen twijfel over bestaan dat de breuk met de PVV een zegen is. Niet alleen omdat eindelijk de wurggreep van de PVV op de VVD en het CDA is afgelopen, en ook niet omdat er nu een einde komt aan het kostbare verlies aan tijd en vruchteloos gekissebis. De echte zegen is de les die de beide andere partners, ja alle partijen in het parlement kunnen trekken en waarvoor we de PVV ondanks alles enigszins dankbaar mogen zijn.

De houding van de PVV toont namelijk haarscherp aan dat het centraal stellen van de korte termijn en het exclusieve belang van de eigen kiezers een foute strategie is. Dergelijk opportunisme is niet meer dan een recept voor polarisatie, gebrek aan loyaliteit en falend verantwoordelijkheidsbesef. Daarmee onthult de PVV zijn ware aard en daardoor liggen er nieuwe, verrassende wegen open.Terugkomend/op een ongebruikt pad –/viooltjes (schrijft een eeuw later Hori Bakusui).

Het ongebruikte pad is het pad van het algemeen belang, en niet dat van het kortzichtige electorale gewin. Nu zijn de andere partijen ook niet ongevoelig voor de kortademige kiezersgunst. Maar hopelijk zien zij dat het vertegenwoordigen van de belangen van kiezers niet een kwestie is van „mijn rug recht houden en mijn kiezers recht in de ogen kunnen kijken”, zoals meneer Wilders het formuleert.

Dat is alleen demagogie. Het vak van volksvertegenwoordiger is een kwestie van verstandig vertalen van de vaak tegenstrijdige wensen van kiezers in het licht van het algemeen belang. En, minstens zo belangrijk, het uitleggen waar en waarom moeilijke beslissingen genomen moeten worden die niet altijd kunnen stroken met de wensen van eenieder. Het lijkt me een belediging en een onderschatting van de kiezers om te denken dat ze alleen hun zin willen krijgen en anders gaan stampvoeten als verwende kinderen. De politiek moet de stormen en stormpjes van verongelijktheid en verontwaardiging juist dempen, niet versterken. Storm – kastanjes/rollen voort/op de veranda van bamboe (schrijft, nog een eeuw later, de dichter Masaoka Shiki).

De zegen van het failliet van de onderhandelingen in het Catshuis is dat er nu slechts één weg voorwaarts is, en dat is die van het smeden van nationale eenheid door een partijoverschrijdende aanpak. Want de economische crisis is de aanleiding, maar niet het werkelijke probleem. Dat is de spraakverwarring over waar we heen willen, welke maatschappij ons voor ogen staat. En juist daarover moeten we het eens worden. Dat kan ook, met verrassend minder gepuzzel dan gedacht.

Wie van iets meer afstand naar Nederland kijkt, ziet vooral de overeenkomsten en eigenlijk nauwelijks fundamentele verschillen. We willen allemaal een welvarend land met relatief geringe verschillen in inkomen, kansen naar vermogen, ruimte voor de natuur, een open en creatieve economie. Partijen verschillen alleen in hoe dat bereikt moet worden. Natuurlijk kun je er lang over twisten of de weg loopt via een verhoging van de btw of het versoepelen van het ontslagrecht, maar iedere burger begrijpt dat er maatregelen genomen moeten worden. Als we het verstandig aanpakken, helpt de crisis om de eenheid in verscheidenheid zichtbaar te maken. De schuur is afgebrand –/nu/kan ik de maan zien (aldus Mizuta Masahide, een tijdgenoot van Basho).

Hoe belangrijk eenheid is in tijden van crisis blijkt wel uit het succes van premier Monti in Italië. Hoe het snel fout kan gaan, bewijst de machteloosheid van premier Rajoy in het verdeelde Spanje. Ook de toekomstige Franse president moet een man zijn die nationale eenheid brengt. Nederland heeft alle belang bij het kalmeren van de polarisatie die ons land en Europa klem zet. Er is nu haast geboden, want de wereld staat niet stil en raast voort zonder ons. Wind in het westen,/gevallen bladeren/verzamelen zich in het oosten, maande Basho al.

Het zoeken naar gemeenschappelijkheid, het herstellen van de eenheid en het verdrijven van het monster van de polarisatie vereist beheersing en de zelfrelativering van politici. Winst bij verkiezingen in de herfst? Een beetje zen-politicus begrijpt dat zelfs dat niet het hoogste doel kan zijn. Basho, voor boven het Haagse bureau: Herfst –/zelfs de vogels/en de wolken lijken oud.

Deze column is verschenen in NRC handelsblad op
woensdag 25 april 2012


Download pdf: Zen en de politiek